| Antwoordpsalm | ||
| Vijftig psalmen | ||
Tekst
De tekst is Psalm 103,8.11-12.14-18 uit Vijftig psalmen, een psalmvertaling van Huub Oosterhuis en Michel van der Plas in samenwerking met Pius Drijvers en Han Renckens.
Voor meer informatie over deze psalmvertaling, zie Liedboek 72a.
Melodie
Ontstaan en verspreiding
‘Barmhartige Heer, genadige God’ is een van de eerste psalmcomposities (1966) van Bernard Huijbers, geschreven voor de Nederlandstalige eredienst. Voor liturgist-musicus Richard Bot is de vorm van deze psalm het prototype van de antwoordpsalm na een lezing. De antwoordspsalm is immers van oorsprong het gezang van de cantor, die een flink gedeelte van een psalm zingt, waarbij de gemeente enkel een kort refrein toebedeeld krijgt. Zo wordt ook deze psalm gekenmerkt door een groot aantal voorzangverzen, die worden afgewisseld met een compact refrein.
Liedboek 103d is onderdeel van een serie van drie, waarvan naast deze antwoordpsalm ook een openingszang en een slotzang deel van uitmaken. De openingszang van de trits is ‘Onze hulp is de naam van de Heer’. Zie voor het refrein daarvan Liedboek 291c en voor de volledige versie bijvoorbeeld Gezangen voor Liturgie Psalm 103-I. De slotzang ‘Hoe is uw naam’ is te vinden in Gezangen voor Liturgie als Psalm 103-III.
Huijbers sprak van een cyclus. Deze werd ook opgenomen in de Randstadbundel (1970, nrs. 251 t/m 253); Liturgische gezangen voor de viering van de eucharistie I (1972, nrs. 21 t/m 23); Zingt Jubilate (1977, nrs. resp. 318, 316 en 566) en het Oud-Katholiek Gezangboek (1990, nrs. 256 t/m 258). Deze cyclus is in het oeuvre van Huijbers als ‘Cyclus II’ op zijn beurt onderdeel van een andere serie van drie, stammend uit de beginjaren van Huijbers’ leven in de rooms-katholieke volkstaalliturgie. Cyclus I bestaat uit de intrede-, tussen- en slotzang uit Psalm 25. Zie in dit Liedboek 25b, 25c en 25d.
Cyclus III ten slotte is samengesteld uit de intredezang uit Psalm 118 (‘Mijn God zijt Gij, U wil ik danken’; Liedboek 118a), de tussenzang uit Psalm 139 (‘Mijn God, Gij peilt mijn hart en Gij kent mij’; zie Gezangen voor Liturgie Psalm 139) en de slotzang uit Psalm 115 (‘Niet aan ons komt de eer toe’; zie Liturgische gezangen voor de viering van de eucharistie I no. 26). De hymnoloog Jan Smelik rekent de meeste van de genoemde negen psalmen tot de evergreens van het huidige liturgische zangrepertoire.
Modaliteit
De modaliteit is het in liturgische zang veel gebezigde e-aeolisch. Zie bijvoorbeeld Liedboek 126b, 130b, 232 en 275. De melodie van het refrein, die in een opgaande en vervolgens neergaande lijn werd gegoten, doet enigszins denken aan de inzet van het Kyrie uit de achtste gregoriaanse mis:
De hele psalm ademt overigens de vloeiende gang van het gregoriaans. Het voorzangvers is een eenvoudige psalmodische formule, waarvan de hoog liggende reciteertonen c” en b’ de cantor/cantorij natuurlijkerwijs uitnodigen tot heldere voordracht:
Voor een geslaagde uitvoering is het van belang een juist tempo te kiezen. In de praktijk wordt deze psalm veelal aan de snelle kant gezongen. In de partituur staat een tempo van MM = 132 genoteerd voor een achtste noot. Het is goed te letten op de slotnoot van ieder vers, die slechts één achtste tel duurt. Gelijk daarop volgt het korte voorspel van het orgel, dat telkens aan het refrein voorafgaat. Zie de klein gedrukte nootjes aan het begin van de refreinmelodie. Ook dit werk zou, evenals alle werken van Huijbers, niet zonder zijn specifieke orgelbegeleiding uitgevoerd mogen worden.
Liturgische bruikbaarheid
Een aantekening op de uitgave van 1973 vermeldt dat ‘Cyclus II goed gebruikt kan worden in de vasten, maar ook bij andere gelegenheden’. Die andere gelegenheden zijn in sommige besprekingen van dit lied vieringen rond thema’s als verzoening en levenseinde.
Auteur: Anton Vernooij
Literatuur
Richard Bot, ‘Beurtzangen naar psalm 103’, in Continuo 4 (1990) 376.
Bernard Huijbers, 9 Beurtzangen. Hilversum 1973.
Jan Smelik, Het nieuwe Liedboek in woord en beeld. Zoetermeer 2013, blz. 14.
Media
Uitvoerenden: Amersfoorts Vocaal Ensemble o.l.v. Gert Bremer; Paul Sanders (1, 2, 4), Willemien Elferink (3) en Jomien Tissink (3), cantores; Frans Haagen, orgel
Video: Barmhartige Heer, genadige God