Tekst
Een bespreking van de tekst volgt nog.
Melodie
Und was hat der Vogel davon gesagt?
‘Een eenvoudige toonzetting met een steeds weerkerend toon-patroon, in een geladen, rustige beweging gezongen. ‘Het lijkt of wij dromen’ blijft door de hele psalm te horen. Even schildert het koor Gods grote daden, die zich even plotseling voltrekken als een volstromende bedding in de dorre woestijn. Dan klinkt weer het lied van verlangen ‘Breng ons terecht, breng ons weer thuis’, te zingen in dezelfde rustige maar altijd geladen beweging als in het begin van de psalm.’ Aldus de componist Willem Vogel in Voor de Kinderen van Korach – II. De liederen van opgang (Amsterdam 1989), bevattende de Psalmen 120-134.
In deze compositie toont Willem Vogel zich componist in de ware zin van het woord: hij voegt samen, zet bijeen, ordent. Nu houdt Vogel de hoeveelheid motieven wel vaker beperkt, maar in deze bewerking is het muzikaal materiaal minimaal. In der Beschränkung zeigt sich der Meister. Schematisch is de compositie als volgt opgebouwd:
| k/a | tekst | motief |
| k: | Bracht niet de Heer Sion terecht, | A |
| Sion, als banneling weggevoerd? | B | |
| a: | De Heer brengt ons thuis, | A' |
| het lijkt of wij dromen! | B | |
| k: | Volmondig konden wij lachen, gejuich op ieders tong: | C |
| a: | De Heer brengt ons thuis, | A' |
| het lijkt of wij dromen! | B | |
| k: | Onder de volken werd gezegd: | A'' |
| Groots deed de Heer hun goed. | B | |
| a: | De Heer doet ons goed, | A' |
| een wonder van vreugde! | B | |
| Breng ons terecht, Heer, breng ons weer thuis. | A | |
| a: | Breng ons terecht, Heer, breng ons weer thuis. | A |
| k: | Zoals een bedding in het woestijnland | D |
| plotseling volstroomt, bruisend van water . . . | ||
| a: | breng zó ons thuis, Heer, breng ons terecht. | A |
| k: | Mensen die zaaien met tranen: | A |
| a: | juichend zullen zij maaien! | B' |
| die het zaad, in zijn buidel draagt. | A- | |
| a: | Komen zal hij met een lied, | B |
| die de oogst in zijn armen draagt. | B | |
| Breng ons weer thuis, Heer, breng ons terecht. | A | |
| Breng ons terecht, Heer, breng ons weer thuis. | B |
A en B zijn in feite de twee vershelften van een psalmtoon, die – blijkens de schematische weergave – ook afzonderlijk gebruikt kunnen worden.
De eerste vershelft A komt na een kort ‘aanloopje’ vanaf grondtoon e’ op reciteertoon b’ terecht. In de varianten A, A” en A- (A” en A- moeten het zonder dat ‘aanloopje’ stellen) heeft deze reciteertoon ook nog een buiging naar a’ (A en A-) of a’-fis’-a’ (A”).
De tweede vershelft B brengt de reciteertoon b’ weer naar grondtoon e’, in een geval (B’) met een extra buiging.
De twee frasen die dan nog overblijven hebben ook een duidelijk onderling verband. De bovenstaande figuur maakt dat duidelijk – meer dan het met tekst en uitleg duidelijk te maken is.
Vrijwel de gehele compositie speelt zich af boven een doorklinkende basnoot. Dat orgelpunt e wordt slechts sporadisch verlaten: in de cadensen en in koorfrase D. Ook het aantal harmonieën is derhalve beperkt. Opvallend is vooral dat het échte dominant-akkoord (B, zonder terts) alleen voorkomt halverwege de psalm (bij ‘water…’), tot besluit van de eerdergenoemde frase D. Omdat ook hier een leidtoon vermeden wordt – in de psalm komen geen toevallige voortekens voor – ademt het geheel een (neo-)modale sfeer, waarvan de aeolische ladder het sjabloon is.
Overigens is deze psalm ook heel goed uit te voeren zonder koor, door cantor en gemeente. In dat geval speelt de begeleider ook de koordelen mee. Blijft tot slot de vraag wat de componist bedoelt met een ‘geladen beweging’. Ik vermoed dat hij daarmee wil zeggen dat het geheel een niet te gemakkelijk, walsachtig tempo moet hebben, maar enigszins tegengehouden moet worden zodat de noten meer poids et majesté, een wat plechtiger karakter krijgen.
Auteur: Christiaan Winter
Media
Uitvoerenden: Sweelinckcantorij o.l.v. Christiaan Winter; Piet Hulsbos, orgel (bron: KRO-NCRV)
Video: Liedboek 126b door zangers Dorpskerk Eelde, Vincent van Laar, orgel