247 - Blijf mij nabij, wanneer het duister daalt

Tekst

Deze toelichting bij de liedtekst is overgenomen uit ‘Een Compendium van achtergrondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken’ (Amsterdam 1977) en wordt tijdelijk op deze site geplaatst. Deze tekst wordt vervangen als er een definitieve toelichting beschikbaar is. De toelichting bij de melodie is nieuw geschreven voor deze website. 

Het lied van Henry Francis Lyte ‘Abide with me’ werd geschreven in 1847 en is sindsdien een van de meest geliefde liederen van de Engelstalige christenheid geworden. Zo geliefd zelfs, dat vele jaren lang dit gezang van een doodziek mens werd aangeheven bij de community-singing op Wembley voor de eindstrijd om de Engelse voetbalbeker!

Doodziek was Henry Francis Lyte toen hij dat lied schreef. Uit de herinneringen van zijn dochter, die de Remains uitgaf in 1850, weten wij dat het dateert van 4 september 1847, toen de voorganger van All Saints’ Church te Brixham (Devon) voor het laatst de dienst had geleid. Bij die gelegenheid had hij met moeite nog gepreekt en wel over Lucas 24,29. Hij sprak over en bediende zelf ook het Avondmaal. Diezelfde avond schreef hij de acht strofen en de melodie van het oorspronkelijke ‘Abide with me’. De derde tot en met vijfde strofe daarvan worden meestal in de gezangboeken weggelaten. Zo in de ‘Hervormde Bundel van 1938’ (gezang 282) en ook weer nu in het Liedboek. Ten onrechte, want het geheel is overtuigend, al bleek het niet zo eenvoudig in het Nederlands een even overtuigende taal te spreken (de door mij begonnen vertaling is door Ad den Besten en W.J. van der Molen gezamenlijk afgerond). Daarom is het wellicht aardig om de steeds ontbrekende strofen hieronder te laten volgen. (De tekst is overeenkomstig Remains, 1850):

3. Not a brief glance I beg, a passing word,
but as Thou dwell'st with Thy disciples, Lord
familiar, condescending, patient, free,
come, not to sojourn, but abide, with me!

4. Come not in terrors, as the King of kings;
but kind and good, with healing in Thy wings;
tears for all woes, a heart for every plea.
Come friend of sinners, and thus bide with me!

5. Thou on my head in early youth didst smile,
and, though rebellious and perverse mean while,
Thou hast not left me, oft as I left Thee.
Onto the close, o Lord, abide with me!

Na deze afscheidsdag vertrok Lyte naar Zuid-Frankrijk om verlichting te zoeken van zijn kwaal in een mild klimaat. Hij was echter ongeneeslijk ziek en stierf aan de tuberculose, zoals zoveel negentiende-eeuwers. In Nice is zijn graf, dat als sterfdag aangeeft 20 november 1847.

Auteur: Willem Barnard

Melodie

William Henry Monk (1823-1899) was in zijn tijd een vooraanstaand kerkmusicus in Engeland. Ook was hij verantwoordelijk voor de muziekredactie van de eerste editie van Hymns Ancient & Modern (1861), een invloedrijke liedbundel in de Church of England. Voor deze uitgave kreeg Monk de opdracht een nieuwe melodie te schrijven bij de tekst van Henry Francis Lyte. Volgens de vrouw van Monk werd de melodie geschreven in tijden van zorg, toen zij samen naar een prachtige zonsondergang zaten te kijken.
De melodie, die, gezien de tekst die zij draagt, heel toepasselijk de naam EVENTIDE kreeg, is heel geliefd en ook bekend buiten de kerk. Zo wordt ‘Abide with me’ gezongen voorafgaand aan de finale om de Engelse voetbalbeker (de FA-Cup Final). Deze traditie bestaat sinds 1927 met goedkeuring van het toenmalige vorstenpaar George V en Mary.
Het is uiteraard moeilijk om precies aan te geven waar deze geliefdheid vandaan komt. Allereerst zal de combinatie van tekst en melodie daartoe bijgedragen hebben. Daarnaast ligt de melodie goed in het gehoor: ingetogen en met de beperkte omvang van een sext (es’-c”). De melodie verloopt hoofdzakelijk in secundenschreden. De enige uitzonderingen zijn een terts in regel 2, een kwart in regel 4 en een kwint in de regels 1 en 3).
De herkenbaarheid van de melodie wordt vergroot doordat de eerste drie regels hetzelfde ritme hebben. De vierde regel is in ritmisch opzicht een welkome afwisseling. Maar zou de belangrijkste factor van de geliefdheid niet liggen in het veelvuldige gebruik van de terts vanaf de grondtoon (g’), door Adriaan C. Schuurman in Een compendium (Amsterdam 1977, k. 879) de ‘note sensible’ genoemd? De eerste regel begint en eindigt met deze noot, de tweede en de derde regel beginnen ermee. Eigenlijk verloopt de gehele melodie binnen de kwint es’-bes’ met de g’ als centrale, karakterbepalende noot. Alleen in de regels 1 en 2 wordt de c” als hoogste noot bererikt. Zoals bij veel Engelse liederen uit de negentiende eeuw: melodie en zetting vormen een volmaakte eenheid.

Auteur: Pieter Endedijk

Media

Uitvoerenden: Projectkoor OAZE o.l.v. Wim Ruessink; Janieke Mollenhorst, orgel (strofen 1, 2, 5) (bron: KRO-NCRV)