| Wales | ||
| Tune: AR HYD Y NOS | ||
Tekst
Ontstaan en verspreiding
‘Ar hyd y nos’ is een populair volksied uit Wales. De oorspronkelijke tekst werd geschreven door John Ceiriog Hughes (1832-1887). Het is een avondlied, waarvan de inhoud niet direct religieus is. Voor de originele tekst en een letterlijke vertaling in het Engels, klik hier. De vertaling van de steeds terugkerende zin ‘Ar hyd y nos’ is ‘All through the night’ en met deze Engelse titel kreeg het lied bekendheid, maar het is vooral de melodie die het zijn populariteit heeft gegeven.
In 1884 maakte Sir Harold Boulton (1859-1935) een Engelse bewerking. Daarmee transformeerde hij het lied tot een slaaplied voor kinderen:
Sleep my child and peace attend thee,
all through the night;
guardian angels God will send thee,
all through the night;
soft the drowsy hours are creeping,
hill and vale in slumber steeping,
I my loving vigil keeping,
all through the night.
While the moon her watch is keeping
all through the night;
while the weary world is sleeping
all through the night.
O’er thy spirit gently stealing,
visions of delight revealing,
breathes a pure and holy feeling,
all through the night.
In de loop van de tijd werd deze tekst door anderen aangepast en uitgebreid: het tweede couplet werd gewijzigd en er kwam een nieuw derde couplet bij. Dat zien we al in een van de eerste publicaties van het lied in 1914:
The Assembly Hymn and Song Collection nr. 185 (Pittsburg 1914, 3rd edition)
Ook ontstonden geheel nieuwe tekstversies, zonder religieuze verwijzingen.
In meer recente Engelstalige kerkelijke liedbundels komen drie liederen op de melodie van het lied uit Wales veelvuldig voor. Bij ‘God, that madest earth and heaven’ (ook ‘God, who made the earth and heaven’) is het karakter van een avondlied behouden. De tekst is van Reginald Heber (1783-1826, dichter van het beroemde ‘Holy, holy, holy! Lord God almighty’, zie Liedboek 405) en Richard Whately (1787-1863). Het lied is onder andere opgenomen in The New English Hymnal (1986, nr. 245) en Ancient & Modern (UK 2013, nr. 16).
Meer hedendaags is het oogstlied ‘For the fruits of his creation’ van Fred Pratt Green (1903-2000), onder andere te vinden in Evangelical Lutheran Worship, het liedboek van de Evangelisch Lutherse Kerken in de Verenigde Staten en in Canada (2006, nr. 679) en Ancient & Modern (nr. 284).
Ook uit de twintigste eeuw is het avondlied ‘Day is done, but love unfailing’, geschreven in 1969 door James Quinn s.j. (1919-2010). Hoewel Quinn een Schot is, vinden we dit lied hoofdzakelijk in Amerikaanse rooms-katholieke liedbundels, zoals One in Faith (2014, nr. 500).
Aan het einde van de twintigste eeuw werd in de Verenigde Staten de tekst ‘Go, my children, with my blessing’ populair, geschreven door Jaroslav J. Vajda (1919-2008). Het lied werd onder andere opgenomen in Evangelical Lutheran Worship (2006, nr. 543).
In Nederland kreeg de melodie vooral bekendheid met de tekst ‘Stilte over alle landen’ van Bram Hofstede. Zo werd het al meer dan veertig jaar geleden gezongen in jeugdkampen. Hoewel het een avondlied is, wordt ten onrechte wel gezegd dat het een vrije vertaling is van het oorspronkelijke lied van Boulton. Het is te vinden in hedendaagse evangelische en confessionele liedbundels, zoals Hemelhoog (2015, nr. 285), Op Toonhoogte (editie 2015, nr. 153) en Weerklank (2016, gezang 523).
Het lied ‘Sleep my child and peace attend thee’ kwam op de tafel van de liedboekredactie waarbij de vraag centraal stond: is het mogelijk om een nieuwe tekst op de bekende melodie te laten schrijven, om te kunnen zingen als je een kind naar bed brengt? Het moest dus niet zozeer een lied worden voor de zondagse liturgie, maar voor gebruik thuis. Een dergelijk lied zou goed in de opzet van het Liedboek passen: een zang- en gebedenbundel voor de kerkdienst, maar ook voor andere ‘leefkringen’, zoals persoonlijk gebruik thuis.
De opdracht werd gegeven aan Gert Landman, waarbij hij als aanwijzing kreeg om geen vertaling te maken van de tekst van Harold Boulton, maar een vrije tekst van twee strofen te schrijven op basis van het Engelse voorbeeld. De structuur van de oorspronkelijke tekst met de herhalende regels moest wel gerespecteerd worden en ook de beschermengel uit de tekst van Boulton mocht behouden blijven. En nog een wens daarbij: misschien ook wel een lied dat buiten kerkelijke kringen gezongen zou kunnen worden.
Inhoud van de tekst
Zo ontstond dit eenvoudig avondlied, niet alleen voor kinderen. De eerste strofe bidt tot God om bescherming en een veilige nacht. De steeds herhalende regel ‘heel deze nacht’ kan als een vertaling van ‘allthrough the night’ worden gelezen, maar het woord ‘heel’ kan ook als werkwoordsvorm worden verstaan: een gebed dat onze nacht, onze duisternis, geheeld mag worden.
In de tweede strofe neemt Gert Landman het motief van de ‘guardian angels’ uit de tekst van Boulton over. De gehele liedtekst ligt zo dichtbij Psalm 91,9-12, in het bijzonder vers 11: ‘Hij vertrouwt je toe aan zijn engelen, die over je waken waar je ook gaat’.
In het tweede deel van strofe 2 komt een gedachte naar voren, die we niet meteen in een kinderlied verwachten: er wordt voor geliefde gestorvenen gebeden. Kan dat in een kinderlied?
Gert Landman noteerde als toelichting: ‘Zelfs de verbondenheid met doden bleek een thema te zijn, dat vond ik ook mooi. In de redactiecommissie die mijn tekst moest beoordelen was er bij sommigen twijfel: moet je met die zwarigheid bij een kind aankomen? Maar ervaringsdeskundigen zeiden juist dat kinderen, die bidden bij het slapen gaan, zomaar hun gestorven opa of oma noemen. Als je je overgeeft aan het donker en aan de eeuwigheid, kun je daar vanzelf bij uitkomen.’
Een lied dat voor het slapen gaan wordt gezongen is altijd een lied dat ouder(s) en kind(eren) samen zingen. Dan mag ook aan gestorven mensen worden gedacht, zeker zij die dichtbij zijn.
Melodie
De melodie AR HYD Y NOS werd voor het eerst gepubliceerd in Musical and Poetical Relicks of the Welsh Bards (Londen 1784), samengesteld door de Welshman Edward Jones (1752-1824).
Deze uitgave is ouder dan de tekst van het latere volkslied uit Wales. Bij de noten staat een eerdere Welshe tekst en een Engelse tekst. Opvallend is dat de refreinregel ‘Ar hyd y nos’ ook in de Engelse versie wordt gezongen.
Na de melodie met begeleiding volgen vijf variaties voor klavecimbel.
‘Ar hyd y nos’ in Musical and Poetical Relicks of the Welsh Bards (Londen 1784), eerste gedeelte
De structuur van de melodie is eenvoudig: A-A-B-A. Door de herhaling van A lijkt de vorm saai, maar de melodie verveelt niet. Het is de Bar-vorm in de meest pure vorm: de twee identieke openingsregelparen worden na een afwijkend regelpaar aan het slot herhaald. Het is de structuur die we in veel wereldlijke melodieën tegenkomen, maar ook bij kerkliederen, zoals ‘Es ist ein Ros entsprungen’ (zie Liedboek 473).
Het A-gedeelte begint en eindigt op de grondtoon (g’). Daartussen verloopt de melodie binnen een kleine ambitus: d’-a’ en blijft dus grotendeels onder de grondtoon. Het B-gedeelte wijkt uit naar de dominanttoonsoort (D-groot) en de melodiecurve beweegt zich hier voornamelijk boven de grondtoon tussen fis’ en e”.
In veel liedbundels wordt de melodie lager genoteerd om de hoge e” te ontwijken (zelfs een kleine terts lager zoals in Hemelhoog en Op Toonhoogte!). Dat is jammer. Het A-gedeelte krijgt zo een donkere en lage klank, en in het B-gedeelte ontbreekt dan de glans die deze regels juist moeten hebben.
De melodie is veelvuldig bewerkt in composities en toegepast in films en televisieseries. Zo maakte Joseph Haydn (1732-1809) een bewerking van ‘Ar hyd y nos’ in een serie van veel Schotse en Welshe liederen voor verschillende bezettingen. Deze werden gepubliceerd door George Thomson (1757-1831). De bewerking van ‘Ar hyd y nos’ is voor twee zangstemmen en piano.
‘Ar hyd y nos’ in de bewerking van Joseph Haydn (publicatie 1809)
Auteur: Pieter Endedijk