Ehre sei Gott in der Höhe | |||
| Canon Het ordinarium in het Liedboek | |||
| Andries Govaart | |||
| Ludwig Ernst Gebhardi | |||
Tekst
Oorsprong en verspreiding
Deze Duitstalige canon kreeg bekendheid in de eerste helft van de twintigste eeuw, onder andere door publicatie in Der Kanon (1925/26), samengesteld door de muziekpedagoog Fritz Jöde (1887-1970). In onze tijd kreeg de canon ook een plaats in kerkelijke liedbundels, zoals Evangelisches Gesangbuch (1993/96, nr. 26) en Evangelisch-reformiertes Gesangbuch (1998, nr. 224).
Inhoud
De tekst van deze canon is de kern van het Gloria: de woorden van de engelenzang uit Lucas 2,14. De oorspronkelijke Duitse tekst luidt:
Ehre sei Gott in der Höhe!
Friede auf Erden, auf Erden
und den Menschen ein Wohlgefallen.
Amen, Amen.
De Nederlandse tekst is ontleend aan de Naardense Bijbel, de Bijbelvertaling van Pieter Oussoren. Daarin luidt dit Bijbelvers (editie 2004): ‘Glorie aan God in den hoge, vrede daalt neer op de aarde, hij heeft in mensen behagen’.
Melodie
Van de Duitse componist Ludwig Ernst Gebhardi (1787-1862) is in onze tijd eigenlijk alleen nog deze canon bekend. Daarnaast heeft hij naam gemaakt met een leerboek over continuospel, Generalbasschule, oder vollständiger Unterricht in der Harmonie- und Tonsetzlehre, dritter und vierter Band (Erfurt/Leizig, z.j. [afgesloten in 1835]). Daarin wordt deze canon getoond als voorbeeld van de bouw van een unisonocanon (dat betekent dat elke volgende steminzet op dezelfde toonhoogte begint) waarbij een hoofdthema contrapuntisch wordt begeleid (blz. 198). Deze contrapuntische tegenstem is vooral te zien in de vierde melodieregel (bij het woord ‘Amen’). De melodie van de eerste drie regels heeft steeds hetzelfde ritme.
De melodie in Bes-groot begint op de kwint (f’) en stijgt naar de terts boven de grondtoon (d”). Zoals de eerste regel een mooie klankuitbeelding is van de woorden ‘Glorie aan God in den hoge’, zo doet de tweede regel dat met de woorden ‘vrede daalt neer op de aarde’. Het werkwoord ‘dalen’ komt in de Duitse tekst niet voor, maar met dat woord is de melodiecurve van deze regel goed weergegeven.
Evenals veel andere canons heeft deze melodie een grote omvang (bes-es”). Daarom wordt de canon ook veel gebruikt als inzingoefening bij koren.
De volgorde van steminzetten bij gemengde stemmen wordt bepaald door de akkoordligging bij de afsluiting, waarbij de bassen afsluiten op bes (fermate einde derde regel). Die volgorde kan bijvoorbeeld zijn sopraan-tenor-alt-bas.
Zie voor een algemene toelichting het overzichtsartikel De canon.
Liturgische bruikbaarheid
Deze canon is in het Liedboek ingedeeld in de rubriek ‘Kyrie en Gloria’. Het Gloria is een onderdeel van het ordinarium, de vaste gezangen van de liturgie. Zie voor meer achtergrondinformatie het overzichtsartikel Het ordinarium in het Liedboek.
Daarnaast kan de canon ook gezongen worden in de kerstnacht, bijvoorbeeld als onderdeel van de evangelielezing (Lucas 2,1-20), waarbij de canon klinkt op de plaats van het betreffende Bijbelvers.
Auteur: Pieter Endedijk