Hark the herald angels sing | |||
| Carols | |||
| Charles Wesley | |||
| Willem Barnard | |||
| Felix Mendelssohn Bartholdy | |||
| Tune: MENDELSSOHN | |||
Tekst
Deze toelichting bij de liedtekst is overgenomen uit ‘Een Compendium van achtergrondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken’ (Amsterdam 1977) en wordt tijdelijk op deze site geplaatst. Deze tekst wordt vervangen als er een definitieve toelichting beschikbaar is. De toelichting bij de melodie is nieuw geschreven voor deze website.
Hark! the herald angels sing / glory to the new-born king, – zo is Wesley’s bekendste kerstlied wereldberoemd geworden, met de muziek erbij die aan Mendelssohn ontleend werd. Deze tekst heeft ook ten grondslag gelegen aan de vertaling die als nr. 481 in het Liedboek staat. Maar het is niet de tekst zoals Wesley haar in het licht gaf. In 1739 eerst en met een revisie in 1743 publiceerde de dichter tien strofen van vier regels onder het hoofd Hymn for Christmas Day. Tien jaar later, in 1753, gaf George Whitefield (1714-1770) een liederenverzameling uit [Hymns for Social Worship, red.], waar men hetzelfde lied in vinden kan ongeveer zoals het nu nog overal bekend is. Het heeft daar drie strofen van acht regels elk, hoofdzakelijk de eerste zes vierregelige strofen van Wesley, maar met een refrein er telkens aan toe gevoegd. Hark! (zo luidt dat refrein) the herald angels sing / glory to the new-born king. Dat refrein werd blijkbaar zo’n verbetering geacht, dat men de eerste twee regels van het lied zelf er door verving. Wesley had geschreven:
Hark, how all the welkin sings [welkin = zwerk]
glory to the king of kings...
Dat was de eerste verandering. De tweede betreft de zevende en achtste regel van Wesley’s tekst. Daar stond:
Universal nature say
‘Christ the Lord is born to-day’.
En dat moge wat argeloos achttiende eeuws klinken met zijn voorkeur voor het woord ‘natuur’, het is toch evenmin als de hierboven al vermelde wijziging een winst als men in plaats van het lenig en breedstromende ‘universal nature’ leest:
With th’angelic host proclaim,
Christ is born in Bethlehem.
Enige kleinere tekstwijzigingen laat ik daar, maar het verlies van Wesley’s strofen 7 tot en met 10 moet toch wel worden vermeld en betreurd. Het is een passage vol verwijzingen naar de Schriften en als zodanig kenmerkend voor Wesley die zich zozeer vertrouwd had gemaakt met de bijbeltaal.
Niet alleen Whitefield treft de blaam, het lied is door de handen van vele bewerkers gegaan en wel mag hier worden geciteerd wat Wesley zelf eens schreef: ‘Vele heren hebben mijn broer (John Wesley nl.) en mij – overigens zonder ons met name te noemen – de eer aangedaan menig lied van ons over te nemen. Nu mogen zij dat best doen (they are perfectly welcome to do so), met dit voorbehoud dat ze de tekst drukken zoals die is. Maar ik zou wel willen dat ze hem niet probeerden te verbeteren, want werkelijk, dat kunnen ze niet. Geen van hen is bekwaam om de zin of de letter (the sense or the verse) te verbeteren. Daarom moet ik hen het volgende verzoeken: ofwel ze laten mijn liederen precies zoals ze zijn en blijven er af (to take them for better for worse), ofwel ze voegen de ware lezing toe in de kantlijn of onderaan de bladzijde, zodat wij niet langer verantwoordelijk worden gesteld voor de onzin of het gerijmel van anderen’. Een verzuchting die waard is, nog steeds, om gememoreerd te worden!
Van de bekende Engelse gezangenboeken komt in elk geval aan Songs of Praise en The English Hymnal de eer toe, althans acht van Wesley’s tien strofen te hebben afgedrukt behalve (in het geval van The English Hymnal zelfs náást, zoals Wesley verlangde!) de gewijzigde en beroemd geworden tekst.
In de door mij voor het Liedboek voor de kerken gemaakte vertaling (vooral van de derde, Wesley’s vijfde en zesde, strofe) is grote vrijheid betracht. Maar het is dan ook eigenlijk geen vertaling die hier aangeboden wordt. Ten grondslag aan de nieuwe tekst ligt de geliefd geworden tekst van gezang 25 uit de ‘Hervormde Bundel 1938’. Het gaat hier dus veeleer om de restauratie of bewerking (sommigen zullen oordelen: verminking!) van een oud gezang uit de Nederlandse bundel dan om een nieuwe vertaling van Wesley’s lied! Daarvoor had men mijns inziens moeten uitgaan van de originele tekst, alle veertig regels!
Auteur: Willem Barnard
Melodie
Charles Wesley (1707-1788) publiceerde zijn ‘Hymn for Christmas-Day’ in Hymns and Sacred Poems (Londen 1739). Het is in deze bundel een van de vijf liederen voor de grote kerkelijke feesten, alle met hetzelfde metrum: strofen van vier regels met elk zeven lettergrepen.
Hieronder de eerste twee strofen van de in totaal tien strofen in de uitgave van 1743:
Vergelijking tussen de oorspronkelijke tekst van Wesley en de eerste strofe van de hedendaagse Engelse tekst maakt duidelijk dat er veel wijzigingen zijn toegepast:
Hark! the herald angels sing
glory to the new-born King,
peace on earth and mercy mild,
God and sinners reconciled.
Joyful, all ye nations rise,
join the triumph of the skies;
with the angelic host proclaim,
‘Christ is born in Bethlehem.’
Hark, the herald angels sing
glory to the new-born King.
Wijzigingen in de tekst werden al spoedig aangebracht na verschijning van Hymns and Sacred Poems. In de eerste editie van Hymns Ancient & Modern (1861) verscheen de aangepaste tekstversie van George Whitefield (1714-1770), zoals gepubliceerd in zijn Collection of Hymns for Social Worship (1753). We zien dat er nog steeds sprake is van vierregelige strofen:
De ons bekende tekstversie is algemeen bekend sinds William H. Cummings (1831-1915) deze koppelde aan een compositie van Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847), Festgesang zum Gutenbergfest, op. 68. Het gaat om een werk voor mannenkoor en koperblazers, in 1840 geschreven voor de opening van het vierde eeuwfeest van de uitvinding van de boekdrukkunst door Johannes Gutenberg (±1397-1468). Aangezien het feest op de markt in Leipzig werd gevierd, is de bezetting verklaarbaar.
William Cummings, die een grote bewondering had voor Mendelssohn, veranderde weinig aan de muziek. Wel moest de tekst aangepast worden tot strofen van tien regels. Daarvoor combineerde Cummings twee strofen van vier regels en voegde een refrein van twee regels toe: ‘Hark, the herald angels sing / glory to the new-born King’. De eerste zes strofen van Wesley zijn in de drie strofen bij Cummings te herkennen.
De grootste aanpassing in de melodie is in de vijfde en zesde regel, waar bij de woorden in de originele compositie ‘Gutenberg, der deutsche Mann’ de zangmelodie wordt opgevuld wat bij Mendelssohn door de eerste trompet en de eerste hoorn wordt gespeeld (maat 44-47).
Cummings is mogelijk niet van Mendelsohns uitspraak op de hoogte geweest dat deze muziek nooit voor kerkelijke doeleinden gebruikt mocht worden!
‘Hark! the herald angels sing’ met de muziek van Mendelssohn kreeg voor het eerst een plaats in de editie van 1861 van Hymns Ancient & Modern en is sindsdien een van de meest populaire kerstliederen.
De structuur van de majeur-melodie is eenvoudig: A-B-A-B’-C-C-D-E / D-E’.
Dit geliefde en beroemde lied bleek op den duur een sjibbolet te zijn in de splijtzwam tussen twee beroemde Engelse hymnals.
De eerste editie Hymns Ancient & Modern en de daarop volgende uitgave van 1875 waren populair. Miljoenen exemplaren werden verkocht. Restauratieve opvattingen van de samenstellers van een nieuwe editie in 1904 bleken controversieel. In deze uitgave nam men de originele tekst van Wesley op. Dat werd niet gewaardeerd. Mede door meer van dergelijke beslissingen en de opname van veel nieuwe liederen werd deze uitgave geen succes en verloor Hymns Ancient & Modern zijn onaantastbare positie in de anglicaanse kerk en zijn geliefdheid bij mensen. The English Hymnal (1906) was aanvankelijk opgezet als een supplement bij Hymns Ancient & Modern. Toen de samenstellers van laatstgenoemde bundel weigerden om teksten en melodieën vrij te geven werd The English Hymnal een geheel zelfstandige uitgave. Hierbij moet ook het werk van de componist Ralph Vaughan Williams (1872-1958) en de priester en liturgiewetenschapper Percy Dearmer (1867-1936) worden genoemd als de belangrijkste krachten achter de verschijning van The English Hymnal. Vaughan Williams vestigde de aandacht op Engelse volksmelodieën en Duitse kerkliederen en was verantwoordelijk voor de muziekredactie; Dearmer bracht nieuwe teksten in en was de grote promotor van de uitgave.
Tot in de tweede helft van de twintigste eeuw bleef de rivaliteit tussen beide bundels en hun aanhangers bestaan.
De redactie van The English Hymnal nam een handige beslissing door de eerste acht strofen van de originele tekst en de meer geliefde versie naast elkaar te plaatsen (nrs. 23 en 24). De oorspronkelijke tekst – zonder de laatste twee strofen – werd genoteerd op de melodie DENT DALE:
De huidige populariteit van het lied is zeker ook te danken aan de koorzetting met descant van David Willcocks (1919-2015), bekend geworden door uitvoeringen door het koor van King’s College Cambridge. De descant van Willcocks is opgenomen in de kooruitgave van het Liedboek. Traditioneel wordt A Festival of Lessons and Carols met dit lied afgesloten.
Auteur: Pieter Endedijk
Bronnen
Hymns and Sacred Poems (Bristol 1743). Klik hier (geraadpleegd 24-03-2021).
Timothy Dudley-Smith, ‘Hark! the herald angels sing’ in The Canterbury Dictionary of Hymnology. Klik hier (geraadpleegd 24-03-2021).
Alan Luff (ed.), Strengthen for Service. 100 years of The English Hymnal 1906-2006. Norwich 2005.
Links
Klik hier om ‘Hark! the herald angels sing’ te beluisteren, de klassieke afsluiting van de ‘Festival of Nine Lessons and Carols’ in King’s College te Cambridge.