Tekst
Ontstaan
Uit onvrede over een tekort aan liederen voor jonge kinderen publiceerde Jan D. van Laar in 1987 zijn eerste bundeltje Bijbelliederen voor jonge kinderen. Natuurlijk waren er wel kinderliederen, maar deze waren volgens Van Laar vooral bestemd voor de oudere jeugd; voor de leeftijdscategorie 4 tot 9 jaar was er weinig repertoire. Dat liederen van Van Laar, waarvan hij zowel de teksten als de melodieën maakte, inderdaad in een leemte voorzagen, bleek uit het feit dat in 1989 deel 2 en in 1992 deel 3 verscheen. In Van Laars bundel Alle vogels vliegen uit 2010 werd – naast een aantal nieuwe liederen – een selectie uit de drie deeltjes met bijbelliederen opgenomen. Een paar van deze bijbelliederen werden bewerkt of uitgebreid.
Zoals alle ‘kinderliederen’ uit het Liedboek kan ook Liedboek 541 ‘Veertig jaren lopen door het hete zand’ door volwassenen meegezongen worden, zonder dat zij het idee hebben te veel ‘op hun hurken’ te moeten zitten.
Tekst
‘Veertig jaren lopen door het hete zand’ werd gepubliceerd in het eerste deel van Bijbelliederen voor jonge kinderen (1987, nr. 16). Onderaan het lied stond daar als bijbelverwijzing ‘Exodus – Jozua’. Het is een kinderlied voor de veertigdagentijd, de periode waarin de weg afgelegd wordt van vasten, inkeer en beproeving naar loutering en vernieuwing (Pasen). De woestijnreis van het volk Israël is in deze periode een van de centrale verhalen.
Evenmin als in zijn andere kinderliederen pretendeert Van Laar het verhaal van de reis door de woestijn na te vertellen in zijn lied. Hij heeft een paar elementen uit dat verhaal genomen: de woestijnreis (‘het hete zand’) van veertig jaar ‘naar het goede land’ van ‘melk en honing’, waar de Heer ‘onze koning’ zal zijn.
Behalve deze lage ‘informatiedichtheid’ is ook het veelvuldig herhalen van regels en zinsneden afgestemd op jonge kinderen. Bijvoorbeeld de herhaling van de woordengroep ‘veertig jaren lopen…’
Een opmerkelijk woord in de tekst is ‘onze’ in regel 4. Door dit ene woord wordt het verleden, in dit geval de veertigjarige reis van Israël door de woestijn, verbonden met de tegenwoordige tijd. Door deze identificatie wordt ‘het goede land’, het ‘land van melk en honing’, voor de zangers van dit lied tegelijk ook toekomstige tijd.
Melodie
Jan D. van Laar heeft niet alleen zijn liedteksten, maar ook zijn melodieën afgestemd op jonge kinderen: ‘De melodieën sluiten aan bij structuren die jonge kinderen gemakkelijk kunnen herkennen, leren en onthouden, zonder begeleiding van een muziekinstrument. Het ritme wordt bepaald door het tekstritme’(Bijbelliederen voor jonge kinderen 1, Een woord vooraf, blz. 4).
De gekozen maatsoort (2/4) en de elementaire beweging in hoofdzakelijk achtste noten zijn nadrukkelijk vanuit de tekst gedacht: ‘véér-tig jaren ló-pen door het hé-te zand’, et cetera.
Herhaling speelt in de melodie nog een grotere rol dan in de liedtekst: drie van de vijf regels zijn identiek (1, 2 en 5). De regels 3 en 4 vormen eigenlijk samen een melodische eenheid; in de bundel Van Laar zijn deze regels dan ook op één notenbalk genoteerd.
De melodieregels 1, 2 en 5 zijn opgebouwd uit twee bouwstenen (a en b):
In de regels 3 en 4 wordt op dit kwartinterval (en dan steeds g’-d’ of d’-g’) voortgeborduurd en wordt afgesloten op de dominanttoon d’.
Jan van Laar schrijft in ‘Een woord vooraf’: ‘Jonge kinderen laten hun beleving vooral met het lichaam zien. De motoriek is voor hen een wezenlijk expressiemiddel.’ (blz. 3) Daarom past het bij deze doelgroep om bij liederen te bewegen. Dit lied nodigt er bijvoorbeeld toe uit om op de maat mee te lopen, waardoor ook de daad bij het woord van de tekst gevoegd wordt.
Auteur: Jan Smelik