| Willem Barnard | |
| Theo Cockx |
Tekst
Deze toelichtingbij de liedtekst is overgenomen uit ‘Een Compendium van achtergrondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken’ (Amsterdam 1977) en wordt tijdelijk op deze site geplaatst. Deze tekst wordt vervangen als er een definitieve toelichting beschikbaar is. De toelichting bij de melodie is nieuw geschreven voor deze website.
Wie de tekst van dit lied leest in de verwachting dat het een getrouwe weergave biedt van Paulus’ woorden in Filippenzen 2,5-11 komt bedrogen uit. Pas de tweede strofe gaat op de bewoordingen van die Messiashymne uit de oude liturgie van Filippi over, de eerste strofe staat daar betrekkelijk los van. Ten hoogste kan men vermoeden, dat ‘de dood aan het kruis’ (in vs. 8 genoemd en in de tweede strofe onvermeld gebleven) tot een eigen eerste strofe aanleiding heeft gegeven.
Maar Filippenzen 2,5-11 is het epistel van de Palmzondag, naar westerse traditie, en die Palmzondag werd opgevat als de ‘tweede lijdenszondag’, waarmee de Stille Week begon. Men las dan het lijdensverhaal naar Mattheüs. In die samenhang werd dat epistel nadrukkelijker dan als men het op zichzelf zou lezen met de kruisgang van Jezus verbonden. De naam die boven alle andere verheven werd is de naam die ‘op het hout geschreven’ was. En daar stond geschreven: ‘Jezus, de koning der Joden’ (Matteüs 27,37). Vandaar die eerste strofe.
De betekenis van de naam ‘Israel’ volgens Genesis 32,28 is ten overvloede als kenschetsing van Jezus’ levensopdracht in de vierde regel van die eerste strofe opgenomen. En de messiastitel ‘Zoon van David’ in de eerste regel van de tweede strofe herinnert eens te meer aan de Palmzondag (Matteüs 21,9).
In De Tale Kanaäns (1963, blz. 42) heette dit lied overigens ‘Naam van Jezus (1)’ in onderscheiding van een lied dat ik als contrafact hier van maakte voor Hemelvaartsdag: ‘Naam van Jezus nu verheven’ (blz. 63) (zie Liedboek 664).
Auteur: Willem Barnard
Melodie
Willem Barnard schreef twee liederen met de titel ‘Naam van Jezus’: een lied voor Palmpasen en een lied voor Hemelvaart (Liedboek 664). In beide liederen gaat het om de ‘verhoging’.
De melodie van de Vlaamse componist Theo Cockx is in Nederland inmiddels bekend geworden. Ten onrechte wordt wel gesteld dat dit gebeurde na verschijning van Zingt Jubilate (1977), de liedbundel van de Vlaamse rooms-katholieke kerkprovincie. Al in 1967 werd deze melodie afgedrukt in de liedbundel Zingt voor de Heer (ook wel de ‘Tilburgse bundel’ genoemd, nr. 410). Andere Nederlandse rooms-katholieke bundels namen deze melodie ook op, zoals de Randstadbundel (1970, nr. 69).
Cockx schreef zijn melodie in de herkenbare majeurtoonsoort (G-groot) en in de Bar-vorm: de eerste twee regels worden herhaald en vormen samen het Aufgesang, de laatste drie regels zijn het Abgesang. De beide delen van het Aufgesang (regel 2 en 4) en het Abgesang eindigen op de tonica. De regels 1 en 3 sluiten af op de mediant (b’), de regels 5 en 6 op de secunde (a”). De ambitus van de melodie blijft beperkt tot een sext: fis’-d”. Het melodieverloop is grotendeels in secunden met een enkele tertssprong.
Door gebruik te maken van deze eenvoudige melodische middelen is de melodie goed te memoriseren.
In het Abgesang (regel 5 tot en met 7) past Cockx melodisch rijm toe: ‘Gij gestreden’ (regel 5) en ‘om de vrede’ (regel 6) zijn melodisch gelijk. De slotregel is een variant op de tweede regel. De melodie heeft zo de vorm A-B-A-B-C-C’-B’. De afwisseling van binaire en ternaire ritmes krijgt vanzelfsprekend vorm op basis van de tekst.
De liedboekredactie koos deze melodie vanwege de zingbaarheid ten faveure van die van Gerrit de Marez Oyens (1922-2013) die bij Barnards tekst was opgenomen in het Liedboek voor de kerken (1973; gezang 97). Vooral de hoge inzetten van de eerste en derde melodieregel werden als moeizaam ervaren.
Later blijkt Barnard de voorkeur te geven aan de melodie van Cockx (Verzamelde liederen, 1986, blz. 394).
Voor bespreking van andere melodieën bij de tekst van Willem Barnard, zie de uitgave Alle liederen (Middelburg 2020).
Auteur: Pieter Endedijk
Media
Uitvoerenden: Projectkoor OAZE o.l.v. Wim Ruessink; Wilbert Berendsen, orgel