Be still and know that I am God | |||
Tekst
Herkomst en versies
Iedereen die het Liedboek openslaat bij lied 887 en kijkt naar de herkomst van het lied, zal zich wel even achter de oren krabben. Tekst en melodie zijn oorspronkelijk van een anoniem persoon/anonieme personen en de huidige vertaling, die wordt gepresenteerd als een ‘herziene tekst’, is van de hand van ‘redactie Liedboek’. Het doet denken aan wat wordt gezegd over Melchisedek: ‘geen vader of moeder, geen stamboom, geen oorsprong of levenseinde’ (Hebreeën 7,3).
Gelukkig is er wel iets meer over te zeggen dat dat. De redactie van het Liedboek heeft bij het zoeken naar liederen allerlei bestaande bundels doorzocht, waaronder de Evangelische Liedbundel (1999, nr. 239). Daar staat een andere versie van dit lied. De eerste strofe is gelijk aan het lied zoals dat nu in het Liedboek staat, maar de drie strofen die daarna komen, zijn, hoewel van vergelijkbare strekking, anders van taal. In de Evangelische Liedbundel wordt bij tekst en melodie de naam H. Hennix aangegeven. Die naam levert echter geen aanknopingspunten op.
Eerder dan via de Evangelische Liedbundel kwam dit lied als Opwekking 154 in het Nederlandse taalgebied terecht, in de jaren tachtig van de twintigste eeuw. Toen nog als ‘Weest stil en weet dat ik ben uw God’, enkel gevolgd door de tweede strofe ‘Ik ben de Heer die U geneest’. Hier worden tekst en muziek toegeschreven aan Steven L. Fry. Hoewel deze naam wel aanknopingspunten oplevert, is het niet mogelijk om dit lied aan zijn naam te koppelen. Steve Fry, momenteel senior pastor van de Gate Community Church in Franklin, Tennessee, presenteert zichzelf als aanbiddingsleider, zanger, leraar en herder. Muziek en teksten van zijn hand worden beschreven als een profetisch gemotiveerde uitdrukking van toewijding (bron: klik hier. Wat dat betreft zou Be still and know in zijn repertoire passen. Opvallend genoeg worden in verband met zijn naam steeds enkel twee liederen genoemd als alom bekend: Oh I want to know You more en Oh the glory of Your presence. Dat Be still and know ontbreekt, kan natuurlijk een keuze zijn. Maar aangezien ook in Engelstalige liedbundels wordt aangegeven dat schrijver en componist van dit lied onbekend zijn, is het aannemelijk om te stellen dat ook Steve Fry niet de auteur is.
Wat betreft die Engelstalige liedbundels: dit lied is tot nu toe opgenomen in ruim dertig bundels, het meest recent nog in Voices Together (2020) (bron: hymnary.org). Zoals gezegd komen hier geen namen voor van dichter en componist. Dit maakt het al met al het meest aannemelijk dat dit lied een geloofslied is dat mensen aan elkaar doorgeven. Dat zou ook verklaren waarom er tussen de diverse bundels kleine verschillen bestaan in de tekst van het lied. Ook in het Nederlandse taalgebied (het lied staat behalve in Liedboek, Evangelische Liedbundel en Opwekking, ook in de Youth for Christ liedbundel, 1994, nr. 10, en in Hemelhoog, 2015, nr. 441) worden steeds net verschillende versies gegeven.
In het vervolg van deze bijdrage zal de bespreking zich richten op de versie zoals die in het Liedboek staat, maar hier zullen eerst nog kort de verschillen tussen de versies aangeduid worden. Grofweg kunnen deze in drie groepen worden ingedeeld: veranderingen in taalgebruik, veranderingen vanwege de melodie en veranderingen/toevoegingen in inhoud.
Om met die laatste te beginnen: het meest stabiel en onveranderlijk is de eerste strofe. Zowel in het Engels als in het Nederlands is deze in alle versies hetzelfde. Er is ook een hele groep bundels waarin het lied slechts uit deze ene strofe bestaat. Daarna komt er vaak een strofe waarin de Eeuwige zichzelf als heelmaker aanduidt: ‘I am the Lord that healeth thee’, ‘Ik ben de God die u geneest’. Soms is er dan nog een strofe waarin de Eeuwige zichzelf nog verder bekend maakt, bijvoorbeeld ‘I am the God of Abraham’, ‘Ik ben de God die u doopt met zijn Geest’. Vaak wordt het lied dan afgerond met een strofe waarin een belijdenis klinkt, zoals ‘In thee, o Lord, I put my trust’, ‘Op u vertrouw ik, goede God’, ‘The God of Jacob is our rock’. Een eigen positie neemt de versie in van Gods’ Kids worship, waarin de tweede strofe luidt ‘You’re never too far away from my love’ (klik hier).
Als het gaat om veranderingen in taal, dan moet bijvoorbeeld worden gedacht aan de verschuiving van ‘weest stil’ naar ‘wees stil’. Vergelijkbaar in het Engels is de verschuiving van ‘I am the Lord that healeth thee’ naar ‘I am the Lord who saves and heals’, waarmee verouderd taalgebruik uit de weg is gegaan.
Een verandering vanwege de melodie is bijvoorbeeld de verschuiving van ‘Weest stil en weet dat ik ben uw God’ naar een versie zonder het woordje ‘dat’, waarmee de lettergrepen in de eerste regel weer corresponderen met het aantal beschikbare noten.
Al met al bestaan er veel verschillende versies van dit lied. De verschillen zijn echter zo gering dat kan worden gesteld dat het steeds om hetzelfde lied gaat, waarin elke generatie of groep een vertrouwen in een persoonlijke en helende God uitdrukt.
Overigens bestaat er ook een ander lied waarvan de tekst luidt ‘Be still and know that I am God’. Dit is van de hand van John Bell en is in vertaling te vinden in Opstaan! (2008, nr. 27). Het is zaak dit lied niet te verwarren met het lied waar deze bespreking over gaat.
De herziene tekst uit het Liedboek is geschreven tijdens een uitgebreide vergadering van de redactie van het Liedboek op 20 en 21 mei 2010 in het klooster Koningsoord in Arnhem. De redactie wilde graag een nieuwe vertaling van de Engelse tekst zoals die is opgenomen in de Youth for Christ bundel: Be still and know that I am God / I am the Lord that healeth thee / In thee o God I put my trust. Onder aanvoering van redactielid Gert Landman is toen in gezamenlijk werk de tekst tot stand gekomen die nu bij lied 887 staat.
Inhoud
Lied 887 kent drie verschillende regels en elke regel wordt drie keer gezongen. Deze herhaling geeft het lied direct het karakter van inkeer, verstilling en bezinning. Zo moet de eerste regel ook begrepen worden: niet als een bevel om je mond te houden, maar als een uitnodiging tot verstilling.
De eerste regel is afkomstig uit de psalmen (Psalm 46,11). De tweede regel is gebaseerd op een vers uit Exodus (15,26). Toch betekent dat niet dat dit lied een verwerking is van ofwel de psalm ofwel de perikoop uit Exodus. In dit lied zijn de Bijbelverzen in een nieuwe samenhang geplaatst, waardoor ze ook een nieuwe betekenis krijgen.
Het meest opvallend aan deze nieuwe samenhang is de perspectiefwisseling die optreedt in de tekst. In de eerste twee strofen wordt de Eeuwige sprekend opgevoerd. ‘Ik’ is dan God. In de derde strofe is ‘ik’ degene die zingt en wordt God aangesproken. Deze perspectiefwisseling, die bekend is uit bijvoorbeeld de psalmen of de profeten, maakt van lied 887 een lied waarin een bij uitstek liturgische beweging gemaakt wordt. Juist in de liturgie is het een heen en weer tussen God en mens, luisteren en spreken, stil zijn en belijden. Dat heen en weer tekent ook dit lied. Deze beweging levert meteen een argument om dit lied altijd helemaal te zingen, of eventueel eerst strofe 1 óf 2 en daarna 3. Alleen zo blijft de beweging van aangesproken worden en antwoord geven intact.
Liturgische bruikbaarheid
In het begin van deze bespreking werd Melchisedek genoemd. Behalve iemand zonder stamboom, is hij ook ‘priester voor altijd’ (Hebreeën 7,3). In zekere zin is lied 887 ook priesterlijk, omdat het bemiddelt tussen God en mens, het gebed van de mensen bij de Levende brengt en de woorden van de Levende bij de mensen. Dit lied is zelf een gebed, een daad van toewijding, en kan als zodanig gebruikt worden. Het kan ook heel goed dienen als inleiding op meer gebeden, een opmaat om in ontvankelijke staat terecht te komen. Dit kan in een viering met veel aanwezigen, maar zeker is dit lied ook geschikt om in kleinere groepen te gebruiken. Tekst en melodie zijn niet lastig te onthouden, dus een groep die geregeld bij elkaar komt, kan dit ook redelijk vlot uit het hoofd zingen. Dat werkt de praktijk van gebruik als/bij gebed natuurlijk nog meer in de hand.
In de Evangelische Liedbundel is het lied opgenomen in de rubriek ‘Pastorale liederen’. Hiermee kan nog een breder gebruik in beeld komen, namelijk als afronding of onderdeel van een gesprek tussen mensen waarin zij hun leven delen voor het aangezicht van God.
Auteur: Nienke van Andel