God be with you till we meet again | |||
| Tune: RANDOLPH | |||
Tekst
Herkomst en verspreiding
De oorspronkelijke tekst van dit lied werd geschreven door Jeremiah Eames Rankin (1828-1904), die indertijd predikant was van de First Congregational Church in Washington DC. In de Hymns and Hymn Writers of the Church Hymnary (1899) wordt Rankin zelf aan het woord gelaten over het ontstaan van dit lied. Hij meldt dat hij het geschreven heeft als een christengroet, een ‘good-bye’, dat etymologisch teruggaat op ‘God be with you’, en dat het voor het eerst gezongen werd in de genoemde kerk in Washington. Daar vonden op zondagavond gospelbijeenkomsten plaats, en de muziek was daarbij zoals Rankin zegt ‘intentionally of the popular kind’ (welbewust van het populaire soort). Aanvankelijk schreef hij alleen het eerste couplet, en stuurde dat naar twee componisten. Een van hen was W.G. Tomer (1832-1896), een onderwijzer uit New Jersey. Diens melodie GOD BE WITH YOU werd, na herzien te zijn door prof. J.W. Bischoff, de organist van Rankins kerk, uiteindelijk door Rankin gekozen. Daarna schreef hij de andere strofen.
Het lied werd voor het eerst gepubliceerd in de bundel Gospel Bells (Chicago 1880), die mede onder redactie stond van Rankin en zijn organist. Daarin werd slechts de eerste strofe opgenomen, maar in de editie uit 1883 staan alle vier strofen, met het refrein ‘Till we meet, till we meet, / till we meet at Jesus’ feet’. We zien onder de titel ook de verwijzing naar Romeinen 16,20: ‘De genade van onze Heer Jezus zij met u.’
Het lied werd al snel populair in methodistische kringen en in 1898 voor het eerst in een Engelse bundel opgenomen, The Church Hymnary. In 1906 kreeg het ook een plek in de eerste uitgave van The English Hymnal, maar daar werd het in opgenomen zonder refrein zij het wel met een nieuwe melodie (plus harmonisatie) van Ralph Vaughan Williams (1872-1858), Randolph (vernoemd naar een neef van de componist). Het is deze melodie die ook in het Liedboek staat.
Onder de tekst werd – zoals bij alle liederen uit The English Hymnal - ook nog een Amen afgedrukt:
De eerste Nederlandse versie van het lied verscheen in Onze Geloofs en Strijdzangen (Geheelonthoudersliederen, door prof. J.J.P. Valeton, ds. C.S. Adama van Scheltema en anderen, Leiden z.j. [1892], nr. 69) met de beginregel ‘Vrede zij met u, tot wederziens’. De bundel van Joh. de Heer (1905, nr. 289) bracht een vertaling van ‘Zr. E.B.’ met de melodie van Tomer en een vertaling waarvan het eerste couplet en het refrein luidden:
God zij steeds met u tot wederzien;
dat Zijn rechterhand u leide
en uit doodsgevaar bevrijde.
God zij steeds met u, tot wederzien.
KOOR
Nu tot wederzien, nu tot weêrzien,
zij het hier of aan de Godsrivier.
Nu tot wederzien, nu tot weêrzien.
God zij met u, nu, tot wederzien.
Naast beide genoemde Nederlandse versies zijn er nog twee andere, maar geen van de Nederlandse bewerkingen mocht zich in enige mate van populariteit verheugen. Dat werd anders toen de vertaling van Gert Landman in het Liedboek werd opgenomen. Hij schreef deze vertaling in 1999 nadat hij het lied in Engeland had leren kennen.
De refreinregel ‘God be with you till we meet again’, waarmee elke strofe opent en sluit, bleek in vertaling moeilijk op negen noten te krijgen. Landman voegde daarom voor het ‘God be with you’ (Hij zal met je zijn) de onder andere uit de Keltische traditie afkomstige reisgroet ‘Ga met God’ toe, terwijl het ‘till we meet again’ terechtkwam in de laatste strofe. Landman: ‘Daarmee werd het lied een reiszegen, een huwelijkszegen, een stervenszegen, of zoals het nu in het Liedboek is ingedeeld, een slotlied. Allerlei gebruik is denkbaar’.
Inhoud
De functies van reisgroet en reiszegen blijken het duidelijkst in de eerste strofe, waarin gezegd wordt dat God ons met zijn ‘raad en zegen’ nabij zal zijn op al onze wegen. Aan ‘his counsels guide’ – de gids van zijn raad – worden de troost en de zegen toegevoegd, woorden uit het luthers avondgebed (‘blijf bij ons met uw genade en goedheid, met uw troost en zegen’), terwijl het rijmwoord van ‘zegen’ afkomstig is uit Psalm 91,11: ‘dat zij u behoeden op al uw wegen’ (NBV 1951).
Strofe 2 spreekt over nabijheid in gevaar en bange tijden, wanneer God over ons zijn vleugels zal spreiden. Ook hier echoot Psalm 91: ‘Hij zal je beschermen met zijn vleugels, onder zijn wieken vind je een toevlucht’ (91,4). Die vleugels vervangen Gods troostende armen uit de derde strofe in het Engelse origineel:
when life’s perils thick confound you,
put his arms unfailing round you.
Daardoor wordt het vergelijken van het origineel en de vertaling enigszins een puzzel. Het ‘daily manna’ uit de tweede Engelse strofe werd door Landman namelijk weggelaten, waardoor de tweede strofe van de vertaling een samenvoeging is van het tweede en derde uit het origineel. Dat origineel heeft bovendien in de vierde strofe ‘keep love’s banner floating o’er you, smite death’s threat’ning wave before you’, maar dat is bij Landman in de derde strofe samengebald tot ‘in zijn liefde je bewaren, in de dood je leven sparen’, want ‘ook in de dood blijft je leven-voor-God gespaard’, aldus de vertaler.
In de vierde strofe komt het ‘till we meet again’, dat een zo prominente rol speelde in het origineel dan eindelijk tevoorschijn.
Melodie
De melodie van Vaughan Williams is even eenvoudig als doeltreffend. Beginnend op de terts daalt de melodie na een tertssprong in de eerste regel vanaf de sext weer keurig stapsgewijs naar de tonica, waardoor de eerste regel ook heel goed als slotregel kan fungeren. Dat doet hij in feite ook, want de eerste en de laatste regel van de melodie zijn aan elkaar gelijk en eenstemmig gezongen gedacht – zie de begeleiding van Vaughan Williams zelf, met mooie lange dragende accoorden. In de tweede regel wordt doeltreffend gemoduleerd naar de dominant en klimt de melodie stapsgewijs naar de hoge d” om in de derde regel weer stapsgewijs te dalen en terug te keren naar de tonica, met een dominant septiemaccoord op de laatste noot. Hierdoor moet de melodie wel door op de terts, en herhaalt de beginregel zich, wederom eenstemmig gezongen.
Dat in het Liedboek de regels twee en drie met harmonie zijn opgenomen, betekent overigens niet dat die geacht worden vierstemmig door de gemeente te worden gezongen. ‘In any case the congregation must always sing the melody, and the melody only’, aldus het voorwoord van The English Hymnal uit 1906, waar de muziek van dit lied voor het eerst in werd gepubliceerd. De gemeente zingt dus gewoon de melodie, terwijl het koor de harmonieën kan zingen.
Een laatste opmerking betreft een hier en daar ingeslopen gewoonte om de eerste regel van couplet 2, 3 en 4 weg te laten, omdat die toch gelijk is aan de slotregel van het vorige couplet. Deze slotregel gaat dan als een soort van schakel fungeren waardoor het lied een lange ketting wordt die achter elkaar wordt doorgezongen. Dat is niet de bedoeling: elk couplet is een afgerond geheel, met een eerste en laatste regel die aan elkaar gelijk zijn.
Liturgische bruikbaarheid
Het lied werd door de redactie in de rubriek ‘Afsluiting’ geplaatst, en het kan in zijn geheel inderdaad goed beschouwd worden als een zegenbede waarmee men een kerkdienst kan afsluiten. Maar we noemden ook al de functie van reis-, huwelijks- of stervenszegen. Het gebruik van woorden als reis, gevaar, bange tijden, ‘in de dood je leven sparen’ en ‘tot wij weer elkaar ontmoeten’ zal ertoe hebben bijgedragen dat dit lied met name bij uitvaartdiensten in zwang is geraakt. Toen het als slotlied werd gezongen in de herdenkingsdienst voor de slachtoffers van de vliegramp met de MH17 (Joriskerk Amersfoort, 23 juli 2014), had het meerdere van de genoemde functies tegelijk en maakte het grote indruk.
Auteur: Erik Heijerman
Bronnen en literatuur
John Brownlie, The Hymns and Hymn Writers. London etc. 1911, 308-309. Digitaal beschikbaar: klik hier (geraadpleegd: 10-08-2020).
‘God be with you till we meet again’ op www.hymnary.org. Beschikbaar: klik hier (geraadpleegd: 10-08-2020).
Gospel Bells, Chicago 1883, nr. 50 (blz. 51). Digitaal beschikbaar: klik hier (geraadpleegd: 10-08-2020).
Gert Landman, Notitie aan de redactie met achtergrondinformatie over de vertaling (29-01-2016).
The English Hymnal, London 1906, nr. 524 (blz. 678). Digitaal beschikbaar: klik hier (geraadpleegd: 10-08-2020).
J.R. Watson, ‘God be with you till we meet again’ in The Canterbury Dictionary of Hymnology. Beschikbaar: klik hier (geraadpleegd: 10-08-2020).