Adeste Fidelis | |||
| Carols | |||
| 18e eeuw? | |||
Tekst
Deze toelichting is overgenomen uit ‘Een Compendium van achtergrondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken’ (Amsterdam 1977) en wordt tijdelijk op deze site geplaatst. Deze tekst wordt vervangen als er een definitieve toelichting beschikbaar is.
NB.: Onderstaande toelichting van C.B. Burger is op diverse punten achterhaald. De redactie van het Liedboek heeft een nieuwe vijfde strofe laten schrijven op basis van de originele Latijnse tekst, in het bijzonder voor die gelegenheden waarbij een descant bij de laatste strofe wordt toegepast (red.)
De eerste Nederlandse versie is waarschijnlijk die van W. Wenk, in het tweede deel van Zangvogeltjes (uitgave van D. van Sijn, Rotterdam). Het lied werd overgenomen in Van Woensel Kooy’s Oude en Nieuwe Zangen (nr. 64, doch sinds de twaalfde druk ontbreekt het lied in deze bundel). Er staat bij, dat zowel tekst als melodie oud-Portugees zijn, maar dit mag betwijfeld worden. De vertaling is meer een vrije bewerking dan een poging het origineel zuiver weer te geven. In de Geestelijke Liederen van Hasper vinden wij het lied in een andere vertaling en is toegevoegd, dat het lied uit Frankrijk stamt, zowel naar tekst als melodie 17e-eeuws. Ik weet niet, hoe de vertaler (niet aangegeven, vermoedelijk dus de verzamelaar zelf) aan deze gegevens is gekomen. In de Dictionary of Hymnology lezen we, dat over de oorsprong niets bekend is. Dat Bonaventura de dichter zou zijn, is beweerd, maar niet bewezen; in zijn werken wordt het niet gevonden. Men waagt nu te veronderstellen, dat het lied uit Frankrijk of Duitsland zou komen en dan zeventiende of achttiende eeuws.
De tekst van het lied is in de loop van de tijd niet ongewijzigd gebleven, er zijn diverse lezingen van in omloop. De meest uitgebreide heeft 7 strofen, welke achtereenvolgens de vreugdevolle aanhef en oproep (strofe 1), de godheid en de maagdelijke geboorte (strofe 2), de herders en de wijzen (strofen 3 en 4), liefde en wederliefde (strofe 5), de engelenzang (strofe 6) en een lofprijzing (strofe 7) bezingen en aldus op indrukwekkende wijze de volheid van het kerstevangelie vertolken.
De tekst, die het Liedboek voor de kerken (1973, gezang 1380 gebruikt heeft – een vertaling van mijn hand met een wijziging van J.W. Schulte Nordholt in strofe 3 ten opzichte van gezang 18 in de ‘Hervormde Bundel 1938’), is eenvoudiger en heeft slechts 4 strofen, die ten dele ook nog afwijken van het vermoedelijk oorspronkelijke lied van 7 strofen. Wie de schuldige was van deze bekorting, die ik eigenlijk betreur, is mij onbekend; daarom volgt hier de volledige Latijnse tekst:
1 Adeste, fideles,
Laeti triumphantes,
Venite, venite in Bethlehem!
Natum videte
Regem angelorum,
Venite, adoremus Dominum!
2 Deum de Deo,
Lumen de Lumine,
Gestant puellae viscera,
Deum verum
Genitum, non factum,
Venite, enz.
3 Ex grege relicto
Humiles ad cunas,
Vocati pastores approperant,
Et nos ovanti
Gradu festinemus,
Venite, enz.
4 Stella duce, Magi,
Christurii adorantes,
Aurum, thus et myrrhum dant munera.
Jesu infanti Corda praebeamus.
Venite, enz.
5 Pro nobis egenum
et foeno cubantem
Piis foveamus amplexibus.
Sic nos amantem
Quis non redamerit.
Venite, enz.
6 Cantet nunc hymnos
Chorus angelorum
Cantet nunc aula coelestium Gloria
In excelsis Deo!
Venite, enz.
7 Ergo qui natus
Die hodierna,
Jesu tibi sit gloria.
Patris aeterni
Verbum Caro factum!
Venite, enz.
Het lied gebruikt tal van bijbelse motieven, vooral Lucas 2 en Johannes 1, en roept alle gelovige Christenen op om mét de herders, de wijzen en de engelen het kind van Bethlehem te bezoeken en te aanbidden.
Auteur: Casparus Bernardus Burger
Melodie
De inspirerende en ten onzent zeer geliefd geworden melodie (waarvan het refrein typisch bestemd is voor de hele gemeente, nadat een gedeelte daarvan of een cantorij de vier inleidende regels heeft gezongen) blijkt tegen het eind van de negentiende eeuw zowel in Frankrijk als Engeland gebruikt te zijn tijdens ‘het Lof’ in de kersttijd; in 1797 wordt ze vermeld in de kapel van de Portugese ambassade te Londen, waar destijds een zekere Vincent Novello organist was. Volgens deze zou zij afkomstig zijn van John Reading, organist van Winchester Cathedral van 1675-1681, – maar geverifieerd is dat tot nu toe bij mijn weten niet.
Auteur: Casparus Bernardus Burger
The Canterbury Dictionary of Hymnology (klik hier) meldt dat de muziek voor het eerst werd gepubliceerd in An Essay on the Church Plain Chant (1782) van Samuel Webbe (1740-1816) (red.).
Media
Uitvoerenden: Kathedraalkoor Brugge o.l.v. Ignace Thevelein; Jos Bielen, orgel