103c - Loof de koning, heel mijn wezen

Een eerste kennismaking

Henry Francis Lyte (1793-1847) is vooral bekend geworden als dichter van Abide with me (‘Blijf mij nabij’, Liedboek 247). Maar ook dit fraaie Praise my soul, the King of heaven is van zijn hand. Lyte schreef daarmee een bewerking van Psalm 103. In de vertaling is deze relatie wat minder duidelijk, want Willem Barnard schreef een algemener loflied, geïnspireerd door het Engelse origineel. De titels ‘Koning’, ‘Vader’, ‘Heiland’, ‘Heer van dood en leven’ en ‘Schepper’ worden in de achtereenvolgende strofen bezongen en uitgelegd. Toch is Psalm 103 in de Nederlandse tekst herkenbaar, zoals Psalm 103,13 in strofe 2 (God is liefdevol als een vader voor zijn kinderen) en Psalm 103,15 in strofe 4 (de dagen van de mens zijn als een bloem die bloeit op het veld).
Met de melodie van John Goss (1800-1880) hebben we een mooi voorbeeld van een romantische wijs, die om een brede uitvoering vraagt. De componist schreef enkele fraaie orgelbegeleidingen. Deze zijn in de begeleidingsbundel bij het Liedboek opgenomen.

Auteur: Pieter Endedijk

Tekst

Deze toelichting bij de tekst is overgenomen uit ‘Een Compendium van achtergrondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken’ (Amsterdam 1977) en wordt tijdelijk op deze site geplaatst. Deze tekst wordt vervangen als er een definitieve toelichting beschikbaar is. De toelichting bij de melodieis nieuw geschreven voor deze website.

Dit lied van Lyte dat in de Engelssprekende wereld zeer geliefd is geworden, verscheen in 1834 in zijn boek Spirit of the Psalms als bewerking van Psalm 103. In de ‘Hervormde bundel 1938’ werd Praise, my soul, the King of Heaven als Gezang 147 opgenomen in een vertaling van Johannes Riemens Jr. (1875-1974), die dicht bij het origineel blijft maar dat in poëtische kracht niet benadert. Want met alle bezwaren die men tegen die tekst kan hebben (of dit nu werkelijk the spirit of the psalms is?), in zijn soort is het een goed gedicht. Wij hebben voor het Liedboek voor de kerken volstaan met een nogal vrije vertaling, uitgaande van het Engelse lied als lofgezang, zonder Psalm 103 erbij te betrekken. De psalmberijming heeft in ons taalgebied het psalter binnen bereik van de gemeentezang gebracht.
In de Engelse tekst van Lyte wordt telkens de vijfde regel gevormd door een herhaald 'Praise Him!’ In de Nederlandse tekst is dat gevarieerd naar gelang van de context in elke strofe. Op deze wijze is de ‘titulatuur’ ook meer gevarieerd: er wordt gesproken van – en tot – de koning, de Vader, de Heiland, de Heer, de Schepper.

Auteur: Willem Barnard

Melodie

De oorspronkelijke tekst van deze bewerking van Psalm 103 publiceerde de dichter Henry Francis Lyte (1793-1847) in Spirit of Psalms (Londen 1834). John Goss (1800-1880), die van 1838 tot 1872 organist was van St. Paul’s Cathedral in Londen, schreef in 1868 de melodie en deze werd opgenomen in Supplemental Hymn and Tune Book (1869). Al direct na publicatie was er waardering voor de melodie. Zo schreef een journalist in The Musical Times in juni 1869: ‘It is at once the most beautiful and dignified hymn tune which has lately come under our notice’.
Goss schreef meer kerkliedmelodieën, maar deze is wel het meest bekend geworden. De naam van de melodie, PRAISE MY SOUL, verraadt dat deze geschreven werd bij de tekst van Lyte. Ook de Latijnse versie van de melodienaam komt voor: LAUDA ANIMA.
In Nederland is de melodie bekend geworden door opname in de ‘Hervormde Bundel van 1938’ als gezang 147 bij ‘Prijs mijn ziel, den Hemelkoning’, een vertaling van het lied van Lyte door Johannes Riemens jr. (1875-1974). Ook is in deze bundel bij gezang 272 de melodie van Goss gebruikt (‘d’Allerhoogste zij geprezen’).
Zoals gebruikelijk in die tijd verloopt de melodie hoofdzakelijk in kwartnoten, oorspronkelijk halve noten. De zes melodieregels zijn duidelijk in drie regelparen geformeerd. Opvallend is de viervoudige toonsherhaling aan het begin van de regels 1 en 3 (zie groene pijl). Dalende motieven van vier noten bepalen de melodielijn, zoals het tweede motief van de eerste regel: d”-cis”-b’-a’ (blauw kader). De derde regel is een herhaling van de eerste, maar dan een terts lager; de vierde regel begint met de omkering van het motief: a’-b’-cis”-d”. De vijfde regel is gelijk aan tweemaal het motief d”-cis”-b’-a’. De oorspronkelijke tekst was hier in elke strofe ‘Praise Him! Praise Him!’ Dalende of stijgende secundes bepalen regel 2 en het slot van regel 3 en 6 (oranje pijlen).  Met eenvoudige middelen weet de componist een krachtige melodie te schrijven.
De negentiende-eeuwse melodieën zijn op de bijbehorende harmonieën gebaseerd. Het tweede regelpaar moduleert naar de dominanttoonsoort A-groot.
De populariteit van dit lied is vooral door de melodie bepaald. Maar ook de diverse zettingen die Goss schreef, worden nog steeds gepraktiseerd. De componist schreef voor elke strofe een aparte zetting. Deze zettingen zijn nog in vele hymnals opgenomen. Ook in de begeleidingsuitgave bij het Liedboek zijn ze te vinden.

Auteur: Pieter Endedijk

Media

Uitvoerenden: Vocaal Ensemble Cantate o.l.v. Richard Vos; Hendrik Jan de Bie, orgel (strofen 1, 3, 5)