388 - Voor ieder van ons een plaats aan de tafel

Tekst

Ontstaan

Niet alle liederen in Iona-bundels komen uit Iona of Glasgow zelf. De Iona Community heeft contacten over de hele wereld en krijgt dan ook liederen aangereikt van elders, die dezelfde Keltische spiritualiteit (zie het overzichtsartikel ‘Iona als bron van liederen’) ademen, zoals dit in Chicago uitgegeven lied van Shirley Erena Murray, met muziek van Lori True.
Aan de tafel van de Heer is plaats voor iedereen; wij delen in zijn liefdevolle betrokkenheid op mensen en aanvaarden ieder zoals God ons aanvaardt. Deze notie wordt in vijf strofen uitgewerkt, waarbij verschillende maatschappelijke verhoudingen expliciet aan bod komen.
De vertaler, René van Loenen, zegt daarover: ‘De Ionaliederen zijn nogal direct en uitgesproken qua taalgebruik. Ook in dit lied zijn daar voorbeelden van te vinden, zoals ‘het delen van macht’ (‘dividing the power’) in couplet 2 en ‘rechtvaardig of slecht’ (‘just and unjust’) in couplet 4. Zo expliciet zou ik het zelf nooit opschrijven. Maar de strekking is helder en van belang.’

Voor meer achtergrond over de liederen uit Iona, zie het overzichtsartikel ‘Iona als bron van liederen’.

Engelse tekst en vertaling

God verheugt zich als wij scheppers zijn van gerechtigheid en vreugde, zingt het Engelse refrein. In de vertaling:

Vol vreugde ziet God naar mensen die recht doen:
zij scheppen geluk!
Vol vreugde ziet God naar mensen die recht doen:
zij scheppen … recht en geluk!’

De herhaling in de tweede helft is tevens een uitbreiding, die sterk werkt: na een lange noot en een rust bij ‘scheppen’ ( de puntjes in het citaat) volgt, bijna als ontknoping, niet alleen ‘geluk’ maar ‘recht en geluk’. Dit geldt ‘voor ieder van ons’, in het Engels nog breder: ‘for everyone born’ – ook voor wie in de samenleving een minder bedeelde positie heeft.

Strofe 1 gaat over een veilige plek voor iedereen; de tafel biedt verrassend genoeg geen brood en wijn, maar schoon water en brood – een associatie met milieuvragen en een verwijzing naar het thema van de verdeling van de welvaart: gerechtigheid en heelheid van de schepping!

Strofe 2 gaat over vrouwen en mannen. In het lied van de dichteres: rollen herzien en herverdelen, een eerlijk systeem; in beide talen wordt ‘het delen van macht’ bezongen.

Strofe 3 stelt de verhouding van jong en oud aan de orde: een kinderhand in een gerimpelde hand gelegd. Ieder hoort erbij en is deel van het koor.

Strofe 4 is in het Engels nog directer dan in onze vertaling:

For just and unjust a place at the table,
abuser, abused, with need to forgive,
in anger, in hurt, a mind-set of mercy ...

De dichteres ziet misbruikten en misbruikers samen aan tafel; bij alle boosheid en pijn is veel vergeving nodig, in een sfeer van genade. De vertaler spreekt niet expliciet over misbruik, maar algemener over beschadigde mensen en van vergeving ondanks pijn. Dat maakt het lied (in elk geval deze strofe) wel voor meer situaties geschikt.

Strofe 5 vat het voorgaande samen: ieder mag er gewoon zijn, zonder angst, in vrijheid getuigen van Gods liefde voor ieder. De tafel van de Heer laat dat zien.

Auteur: Gert Landman

Melodie

Melodiek

Het toonmateriaal waarmee Lori True A PLACE AT THE TABLE schreef, is eenvoudig. De melodie ontvouwt zich grotendeels met dalende secundeschreden (zie streep boven melodie) in F-majeur, blijft daarbij geheel diatonisch. De ambitus beperkt zich tot de kwint f’-c” met daarbij de onderkwart c1 (4) en de leidtoon e’ (LT). De bovenkwart bes’ en bovenkwint c” strijden om dominantie. Opvallend is de lengte van de zinnen (die overigens alle met een opmaat beginnen). Door de verlengde slotnoten in de even regels (a’, c, e, e’) dijen deze regels uit naar vijf maten – een bijzonder incourant aantal. De extra maat voelt echter volkomen natuurlijk. Sterker nog, als je het lied zou zingen zónder de verlengde slotnoten op a’, c, e en e’ ervaar je onrust en gejaagdheid. De extra ‘lege’ maat (‘break’) aan het eind van de voorlaatste regel laat je letterlijk op-ademen, alsof je als zanger met die verzamelde adem zélf adem blaast in de begrippen ‘recht’ en ‘geluk’. De coda vormt letterlijk en figuurlijk het uitroepteken van de melodie.

Ritme en metrum

De ritmiek is niet los te zien (en te voelen) van het metrum. Eerst over dat laatste. Het lied kan zich tegen de uitvoerder keren als de kwart als teleenheid wordt gevoeld. Neem de halve met punt, dus de maat als teleenheid. Daarmee krijgt het lied ‘drive’.
Twee verschillende syncopen geven de melodie een ritmisch DNA mee. Beide syncopen worden in het vers gepresenteerd en in het refrein herhaald.
Het melodisch materiaal van de syncopen blijft uiterst basaal met doorgangsnoten (DN), wisselnoten (WN) en repetities (RN). Direct in de eerste maten zien we de eerste ‘op de tel’ syncopisch figuur. Deze syncope eindigt op de tel (het metrum).
Dit in tegenstelling tot de tweede syncopisch figuur die enkele maten later wordt gepresenteerd. Daar is het de bedoeling dat de eerste lettergreep van ‘tafel’ vóór het metrum komt en de tweede lettergreep van ‘tafel’ ná het metrum.
Er zijn twee valkuilen. Bij de eerste syncope een te korte eerste lettergreep van ‘ieder’ en een te lange tweede lettergreep van ‘ieder’:
De andere valkuil is een contaminatie van beide syncopen:

Harmonie

In de basiseditie van het Liedboek is het lied genoteerd als ‘leadsheet’: melodie, tekst en akkoordsymbolen. Deze leadsheet is gebaseerd op True’s harmonisatie in bijvoorbeeld de bundel met Iona-liederen Opstaan! (Kampen 2008, nr. 6, meerstemmige editie), die het op haar beurt weer overnam uit de Schotse bundel Church Hymnary (2005, nr. 685). Zowel het Liedboek (basiseditie en begeleidingsbundel) als Opstaan! en Church Hymnary hebben een storende fout in de leadsheet. Het akkoordsymbool bij de achtste maat (bij ‘brood’) is niet Dsus4, maar Csus4 (die logischerwijs oplost naar C). Minder storend, maar wel vermeldenswaardig is de achtste maat van het refrein (bij ‘-lukt’): niet Csus4, maar Gm7/C.

Het lied verscheen in nog een paar liedboeken, waarbij met name de publicatie in de bundel van de United Methodist Church Worship and Song (2011, nr. 149) interessant is. Lori True leverde daarvoor namelijk een andere begeleiding (klik hier). Harmonisch verschillen beide begeleidingen in het vers slechts weinig van elkaar. De II-e en IV-e trap worden daar in grondligging en sextakkoord door elkaar heen gebruikt. Dat is overigens geen onoverkomelijk probleem.

Uitvoering

De uitvoering die Lori True op CD zelf vastlegde (op deze website te beluisteren bij Video) levert aanzienlijk meer aanknopingspunten voor de uitvoering dan de begeleiding die opgenomen is in de begeleidingsbundel. Deze laatste verwart de uitvoerder met de term ‘Jazz-waltz’, die ten onrechte boven de melodie staat. Vervolgens wordt er amper een handreiking gegeven in de begeleiding voor een dergelijk ritme. Sterker nog, de begeleiding wekt een tamelijk statische indruk door het half-kwart ritme in de bas, op maat 16 na, waar in de bas een duool (kwartpunt-kwartpunt) tegen de driekwartsmaat wordt gezet. Een voorstel voor slagwerk of percussie ontbreekt echter bij deze begeleiding. De begeleiding uit Worship and Song is de basis van de opname van True. De volledige begeleiding (waaronder ook twee melodie-instrumenten) is overigens uitgegeven door GIA Publications en eenvoudig aan te schaffen: klik hier. In die begeleiding is meer ruimte voor de bas-duool. Helaas is de slagwerkpartij niet meegeleverd. Dat is jammer want juist die (met de drive van de achtstenbeweging in de piano) geeft het lied haar onmisbare ‘schwung’. Daarmee doe je het lied recht! De basis van de slagwerk/percussie partij (de zogenaamde percussion-chart) is:
Ervaren slagwerkers en percussionisten zullen na enkele keren luisteren naar de track, deze chart ‘naar hun hand’ weten te zetten als het bijvoorbeeld gaat om de break aan het eind van het refrein. De ‘groove’ heeft overigens weinig meer van doen met een Jazz-waltz!

Tips en tricks

- Het lied leent zich uitstekend voor afwisseling tussen solist(en) (vers) en allen (refrein). Bijkomend voordeel hiervan is het beperkt aantal syncopen in het refrein (drie, waarvan er twee exact hetzelfde zijn (RN)).
- Strofe 3 laten zingen door een kind of kinderkoor!
- Oefen de syncopen eerst parlando. Doe dat direct in het gewenste tempo mét opmaat (‘naar mensen die recht doen’) en tacteer (finger-snap) hierbij de maat!
- Het metronoomcijfer verschilt nogal in de genoemde edities. Half-punt = 70 (Begeleidingsbundel), half = 70 (Opstaan) tot kwart = 134-144 (GIA-uitgave). De opname van True klinkt en voelt met kwart-punt = 58 comfortabel en geloofwaardig.
- Gebruik het intro van de GIA-begeleiding als inleiding, voeg ook de twee melodie-instrumenten toe.

Auteur: Wim Ruessink

Media

Uitvoerenden: Marianne Westerveld, Johan Klein Nibbelink, Wim Ruessink e.a.