871 - Jezus zal heersen waar de zon

Tekst

Ontstaan en verspreiding

Dit lied dankt zijn bestaan aan de dichter Isaac Watts (1674-1784). Het is een berijming van enkele gedeelten van Psalm 72, die oorspronkelijk in 1719 verscheen in Watts bundel The Psalms of David Imitated in the Language of The New Testament And Applied to The Christian State and Worship onder de titel ‘Christ’s Kingdom among the Gentiles’. In angelsaksische landen werd het lied in de achttiende en negentiende eeuw populair. Dat kwam niet in de laatste plaats doordat de thematiek van het lied naadloos aansloot bij de buitengewone aandacht die er was voor het zendingswerk. Sommigen zeggen dat het een van de mooiste missionaire hymns is die ooit geschreven zijn. In Nederland verscheen de vertaling van Jan Willem Schulte Nordholt voor het eerst in 1964 in de bundel 102 Gezangen (nr. 67), in 1969 in Filippus liederenboek (nr. 57) en als gezang 281 in het Liedboek voor de kerken (1973).

Inhoud

Watts las en bewerkte in zijn The Psalms of David de psalmen vanuit een christelijk (en vaak christologisch) perspectief en motiveerde dit zelf als volgt:

‘Waar de psalmist spreekt over godsdienst in termen van de vreze des Heren, heb ik daar vaak geloof en liefde aan toegevoegd. Waar hij spreekt van de vergeving der zonden door de genade van God, koos ik er liever voor het offer van Christus, het Lam Gods, te noemen. Waar hij een overvloed aan rijkdom, eer en een lang leven belooft, heb ik enkele van deze typische zegeningen vervangen door genade, glorie en eeuwig leven, die aan het licht komen door het evangelie, en beloofd worden in het Nieuwe Testament.’

(‘Where the Psalmist describes religion by the fear of God, I have often joined faith and love to it. Where he speaks of the pardon of sin through the mercies of God, I rather choose to mention the sacrifice of Christ, the Lamb of God. Where he promises abundance of wealth, honor, and long life, I have changed some of these typical blessings for grace, glory and life eternal, which are brought to light by the gospel, and promised in the New Testament.’) (Citaat van de website van Center of Church Music)

In Liedboek 871 wordt de kerstening van de oorspronkelijke psalmtekst al ogenblikkelijk duidelijk door de eerste regel: een psalmbewerking die begint met Jesus shall reign (‘Jezus zal heersen waar de zon gaat om de grote aarde om’). Oorspronkelijk schreef Watts acht verzen, waarin hij heel vrij met de psalmtekst omsprong. De coupletten 2, 3, 4 en 7 werden later meestal weggelaten en dit gebruik is ook in de vertaling zoals die in het Liedboek staat, overgenomen. In de genoemde coupletten wordt niet meer zoals in Psalm 72 beschreven hoe de koningen van Tarsis, Seba en Saba zich zullen neerwerpen voor de Heer, maar hoe Europa, Perzië, India en de ‘barbaarse naties’ zich zullen buigen voor God:

2. Behold the islands with their kings,
And Europe her best tribute brings;
From north to south the princes meet
To pay their homage at his feet.

3. There Persia, glorious to behold,
There India shines in eastern gold;
And barbarous nations at his word
Submit and bow, and own their Lord…

In de vier overgebleven coupletten blijft Schulte Nordholt tamelijk dicht bij de originele inhoud, getuige het origineel en de vertaling van het eerste couplet:

Jesus shall reign where’er the sun
does its successive journeys run
his kingdom stretch from shore to shore
till moons shall wax and wane no more.

Jezus zal heersen waar de zon
gaat om de grote aarde om,
de maan zijn lichte banen trekt,
zover het verste land zich strekt.

In dit couplet resoneren duidelijk de verzen 5-8 van Psalm 72 (‘Moge hij leven zolang de zon bestaat, / zolang de maan zal schijnen’), maar het tweede couplet is niet gemakkelijk in Psalm 72 terug te vinden (daarin komt bijvoorbeeld geen lofzang voor die aan de kindermond ontspringt). In het derde couplet vinden we echter de psalmverzen 12-14 weer terug, en het vierde couplet verwijst naar het laatste deel van de psalm (72,17-19), zij het dat Watts daar nog engelen toevoegt met wier lied wij kunnen instemmen.

In zijn commentaar bij dit lied in Een Compendium… (Amsterdam 1977, k. 663) vermeldt Schulte Nordholt een anekdote, die het waard is hier nogmaals te vermelden:

‘Aardig is het anekdotische verhaal over de koning van Tonga in de Zuidzee die in 1862 zijn volk vergadert en een grondwet geeft en daarbij laat zingen Jesus shall reign. Een idylle uit de tijd van de Pax Brittannica: ‘Om hem heen zaten de oude opperhoofden en krijgers die met hem de gevaren en successen van menige strijd hadden beleefd, mannen wier ogen dof waren geworden en wier sterke lichamen gebogen waren door het gewicht der jaren. Maar oud en jong gelijkelijk was op deze dag verblijd en hun gezichten straalden van christelijke vreugde, liefde en hoop. Het zou onmogelijk zijn het diepe gevoel te beschrijven dat zich openbaarde toen de plechtige eredienst begon met het zingen door de hele menigte van de hymne van dr. Watts: Jesus shall reign where’er the sun… Wie kon zo goed als zij de volle bedoeling van de woorden van de dichter begrijpen? Want zij waren verlost van de duisternis van het heidendom en kannibalisme en die dag kwamen zij voor het eerst bijeen onder een christelijke grondwet, onder een christelijke koning en met Christus zelf regerende in de harten van de meeste aanwezigen. Dat was inderdaad het koninkrijk van Christus op aarde neergedaald.’ (De anekdote is waarschijnlijk afkomstig uit George John Stevenson, Methodist Hymn Book, Illustrated with Biography, Incident, and Anecdote. London: S. W. Partridge & Company, 1883, 351-352, EH.)

Melodie

Net als vele Engelse hymns heeft ook deze melodie een geografische naam. Hij verwijst naar Truro, een oude stad in Cornwall, bekend om zijn kathedraal en zijn aardewerk. De componist is onbekend, maar de melodie werd in 1789 voor het eerst gepubliceerd in Thomas Williams Psalmodia Evangelica, een verzameling psalm- en hymnmelodieën voor ‘Churches, Chapels, and Dissenting Meetings in England, Scotland, and Ireland’. Echter niet als melodie bij het lied Jesus shall reign, maar bij een ander lied van Watts: Now to the Lord a noble song. ‘Jesus shall reign’ wordt ook tegenwoordig nog op andere melodieën gezongen.

De melodie begint marsachtig en triomfantelijk, met een stijgend motief – een gebroken drieklank met één doorgangsnoot (g’) – en daarna nog drie kwarten die naar de hoge tonica leiden zodat de hele toonladder beklommen wordt (met uitzondering van de trede e). Bijzonder is het gepuncteerde ritme op de tweede tel, wat het marsachtige van de melodie nog versterkt. Men dient hierbij op een precieze uitvoering te letten; vaak wordt dit motiefje gezongen als twee achtsten of als een triool, waardoor het zijn scherpte verliest. De tweede regel begint met een markante kwartsprong, die, omdat a’ de dominanttoon is, de toonsoort D-groot nog eens krachtig bevestigt. Hij eindigt met drie dalende kwartnoten, die de drie stijgende kwarten aan het einde van de eerste regel in omgekeerde richting weerspiegelen. De derde regel staat even in A-groot, de dominant, en trekt net als de zon en de maan een mooie baan naar de hoge e”. Vandaar keert hij weer terug naar de vierde regel. Daar zijn de eerste drie noten hetzelfde als die van regel 2, alleen in een andere volgorde. Ze worden gevolgd door een grote neerwaartse septiemsprong, waarna de laatste vier kwarten volgen, die op hun beurt nog een keer de laatste vier noten van regel 1 spiegelen, wederom in neerwaartse richting.

Auteur: Erik Heijerman

Bronnen

Alan Gaunt, ‘Jesus shall reign where’er the sun’. In: The Canterbury Dictionary of Hymnology, https://hymnology.hymnsam.co.uk.
J.W. Schulte Nordholt en Adriaan C. Schuurman, Toelichting bij tekst en melodie van gezang 281 in Een Compendium van achtergrondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken. Amsterdam 1977, k. 662-664.
‘Songs before unknown’. Tekstboekje bij de cd The Hymn Makers, Isaac Watts – When I survey. Kingsway Music, KMCD582, 1992.
Website van Center of Church Music: http://songsandhymns.org/people/detail/Isaac-Watts (geraadpleegd 18-08-2017)

Media

Uitvoerenden: Sweelinckcantorij o.l.v. Christiaan Winter; Eric Jan Joosse, orgel