De lofzang van Maria | |||
Tekst
Informatie over de achtergrond bij de Lofzang van Maria: zie Liedboek 157b.
Voor een toelichting bij de tekst: zie Liedboek 157c.
Melodie
Ontstaan
Tussen 1986 en 2017 werd in Kloster Kirchberg (Zuid-Duitsland) jaarlijks het ‘Interdisciplinäres Ökumenisches Seminar zum Kirchenlied’ gehouden. Theologen, hymnologen en kerkmusici troffen elkaar gedurende een week rond een thema dat vanuit diverse disciplines werd belicht. Aan deze conferenties namen ook steeds enkele Nederlanders deel, meestal namens de Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied. Vast onderdeel van de conferenties was deelname aan de getijden in dit klooster. De vormgeving daarvan is volgens de traditie van de Evangelische Michaelsbruderschaft, een gemeenschap waarvan leken en geestelijken uit verschillende kerken deel uitmaken. De leden wonen in hun eigen gemeente of parochie en regionaal is men verenigd in ‘Konvente’. Kloster Kirchberg is het geestelijk centrum van de gemeenschap. De getijden volgen een klassieke vorm, die terug te vinden is in het ‘dienstboek’ van de Evangelische Michaelsbruderschaft, Evangelisches Tagzeitenbuch (Göttingen 2003).
Het karakter van de psalmen in deze uitgave is goed te vergelijken met die in Dienstboek I: een antifoon met een gregorianiserende melodie en een psalmtoon om de psalmverzen te reciteren.
Soms wordt deze alternerende vorm in Kirchberg vervangen door een responsoriale vorm. Daarbij wordt een zeer korte antifoon – de tekst is een centraal motief uit de psalm – door de cantor voorgezongen en door allen nagezongen en afgewisseld door de psalmverzen die de cantor alleen zingt op een melodisch eenvoudige psalmtoon. De psalmen in deze vorm zijn gepubliceerd in Preisungen (Münsterschwarzach 1998).
Als voorbeeld antifoon en psalmtoon bij Psalm 95:
De geringe ambitus en de kleine intervallen in de antifoon laten toe dat een notenbalk van slechts twee lijnen in deze uitgave toereikend is.
Alleen de cantor heeft de uitgave Preisungen ter hand, de anderen zingen na elk psalmvers de antifoon uit het hoofd, waardoor op den duur een mantra-effect ontstaat, een vorm van geconcentreerd luisterend zingen. In Nederland kreeg deze vorm van psalmzingen met zeer korte antifonen en eenvoudige reciteertonen navolging in de uitgave Voor de liefste een lofzang (Vught 2008) met de psalmvertaling van Pieter Oussoren (Naardense Bijbel).
Christiaan Winter maakte eenmaal de conferentie mee en schreef voor de liturgische praktijk van de Oude Kerk in Amsterdam de melodie voor een kort refrein bij de woorden van de Lofzang van Maria in de tekstbewerking van Sytze de Vries die vele jaren deelnemer en inleider was in Kirchberg. Dezelfde tekst, maar dan met de toonzetting van Willem Vogel is te vinden als Liedboek 157c.
Analyse
De melodie van de antifoon wordt gekenmerkt door een motief van vier noten (‘Met hart en ziel’: d’-a’-gis’-a’) dat daarna een terts hoger herhaald wordt (‘maak ik Hem groot’: fis-cis”-b’-cis”). Zo wijkt deze antifoon sterk af van de voorbeelden in Preisungen: hier een groot interval (kwint) en een grote omvang (grote septiem d’-cis”).
De melodie van het refrein is genoteerd in fis-klein (aeolisch), waarbij het eerste motief begint op de zesde trap (d’). Het tweede motief begint dan op de grondtoon (fis’) en eindigt op de dominant (cis”).
Voor het reciteren van de Bijbelverzen van het Magnificat is de derde psalmtoon gekozen zoals in het Dienstboek is te vinden (ontleend aan Het Boek der Psalmen, Boxtel 1975):
De componist noteerde in een mail aan de compendiumredactie (28 oktober 2014) dat ook de vijfde psalmtoon passend is:
Auteur: Pieter Endedijk