791 - Liefde, eenmaal uitgesproken

Een eerste kennismaking

Het lied ‘Love divine, all love excelling’ van Charles Wesley (1707-1788) is in een vertaling van Jan Willem Schulte Nordholt als lied 754 in het Liedboek opgenomen. In de ‘Hervormde Bundel van 1938’ stond een vertaling van Jan Jacob Thomson (1882-1961) met als eerste regel ‘Liefde boven alle liefde’ (gezang 169). Die geliefde tekst werd gezongen op een melodie van John Stainer, welke wij weer in het Liedboek bij lied 801 vinden. De titel van de melodie luidt ook LOVE DIVINE.
Het lied ‘Liefde, eenmaal uitgesproken’ is geen vertaling van het lied van Wesley, maar, zoals de dichter Sytze de Vries in een korte toelichting schreef, wel een knipoog naar dat lied, want het is niet alleen geschreven op dezelfde melodie van Stainer, maar ook de eerste regel van de slotstrofe luidt ‘Liefde boven alle liefde’.
Het lied werd geschreven voor een serie diensten over het Hooglied.
In de tekst wordt liefde bezongen als ‘Woord van het begin’ (strofe 1), als naam waarmee God zich laat kennen (strofe 3) en waarop wij zijn gebouwd (strofe 4).
Dit lied is geplaatst in de rubriek ‘Trouw’, dus heel geschikt voor trouwvieringen, maar het kan ook op andere momenten en bij andere gelegenheden gezongen worden, bijvoorbeeld als aanvangslied in een kerkdienst.

Auteur: Pieter Endedijk

Tekst

Achtergrond

Dit lied vindt zijn oorsprong in een huwelijksviering in Purmerend, waar Sytze de Vries van 1981 tot 1986 predikant was. Daar is het allereerst voor geschreven, maar het heeft intussen een veel wijder gebruik gekregen. De tekst zelf geeft daar genoeg aanleiding toe.
Aanknopingspunt voor de dichter was gezang 169 uit de ‘Hervormde Bundel 1938’: ‘Liefde, boven alle liefde’, welke regel hij in zijn laatste couplet heeft overgenomen. Er stond een melodie bij van John Stainer (LOVE DIVINE), die ook voor dit lied gebruikt is. Een geliefde melodie, mede vanwege het bekende lied: ‘Door de nacht van strijd en zorgen’ (Liedboek 801).

Bijbels-theologisch ademt het lied een breed spectrum en toepassing van de liefde, die allereerst van God komt, en God weerspiegelt. Liefde is Gods uitgesproken woord, en is God zelf. Maar de liefde is ook de mensen gegeven. De afwisseling in hoofdletters en kleine letters speelt daarmee. Er is sprake van dubbelheid en dubbelzinnigheid, van omschrijving en aanroeping. Zo vallen de ‘persoon’ en de zaak soms samen, de liefde die God is en schenkt, en de liefde van de mensen.

Het thema van de liefde komt in meer liedteksten van de auteur voor. Zijn eerste boekje heet dan ook Op liefde gebouwd (Delft 1987). Uitdrukkingen als deze en als ‘… tot liefde voorbestemd ...’ vindt men in verschillende variaties in veel van zijn liederen terug. Hij is er dan ook van overtuigd dat er slechts één predestinatie is, namelijk voorbestemd te zijn tot liefde. ‘Dat is de enige predestinatie, uitverkiezing, waarin ik geloof’, aldus de dichter (De Vries en Versloot 2015, blz. 27).

Het lied heeft ook dienst gedaan bij een prekenserie over het Hooglied, toen in 1992 in de Oude Kerk te Amsterdam dit bijbelboek in enkele weken aan de orde was. Want het is die nauwe band met de taal en het gedachtengoed van de Schriften, waar de auteur – in al zijn werk - voor pleit. Immers liefde, losgezongen van het woord van de Eeuwige, wordt al snel als een schel klinkende cimbaal. De Vries geeft aan: ‘Het wordt nogal eens als slotlied gekozen. Misschien wel te vaak en te achteloos. Dan functioneert het als een slotpolka, zo’n lied waaraan je je geen buil kunt vallen.’ (De Vries en Versloot 2015, blz. 27).

Ook al is de mens uiteraard niet uitgesloten van de liefde, en zal die van twee kanten moeten komen en menselijke inspanning nodig hebben, de auteur benadrukt de erkenning dat wij de liefde uiteindelijk niet zelf in de hand hebben. ‘Het grote geheim is dat er van ons gehouden wordt. Daarmee begint alle leven en alle geloven. Dat is een zegen, die je (strofe 1) wordt gegeven.’ (De Vries en Versloot 2015, blz. 28).

Inhoud van de tekst 

Strofe 1

Zesmaal wordt de liefde bezongen en toegezongen, het is telkens in alle coupletten het eerste woord. Maar het begint, de liefde, bij het begin, bij het scheppingswoord van God zelf dat Hij uitspreekt. En heb je het eenmaal uitsproken, dan sta je er ook voor. Je moet je aan je woord houden. Dat doet God. Hoewel de tekst begint bij God en diens voornemen verwoordt, klinkt het ook als een soort opdracht, aan de gehuwden: ‘Eenmaal uitgesproken, uw woord van het begin’ zal je je eraan houden. Die gedachte komt boven, zeker wanneer het woord ‘woord’, zoals in het Liedboek, met een kleine letter geschreven staat (wat in de bundel Tussentijds nog niet het geval was).

Strofe 2

Geschapen door en vanuit de Liefde zijn wij. Aangeraakt door de Eeuwige als met een vonk, waarmee een notie vanuit de mystieke spiritualiteit (Meister Eckhart) wordt ingebracht. Maar ook de heilige Geest, die vuur en liefde is, is niet ver weg.
De liefde overwint alles, is een ‘alles overwinnend wapen’, dat uiteindelijk het laatste woord heeft om vrede te bereiken. Hier wordt geparafraseerd op het Latijnse spreekwoord (Vergilius): Amor vincit omnia – liefde overwint alles.

Strofe 3

Met de ‘naam der namen’ wordt onder andere gezinspeeld op de naam ‘Ik ben’ (Exodus 3,6), maar ook de opmerking uit de eerste Johannesbrief ‘de liefde ís God’ klinkt mee. Liefde luidt de naam waarmee God zich kennen laat. Allen die elkaar trouw en liefde beloven beseffen dat niet alleen deze naam, maar ook hun eigen jawoord bevestiging vraagt, metterdaad. Dat vraagt ‘om ziel’ (verbonden met de Eeuwige), ‘en zinnen’ (verbonden met zichzelf). Ja, deze liefde vraagt ook om ‘zinnen’. Ze is zintuigelijk en sensueel. Liefde is een zaak van de ziel en van het lichaam. Dus niet alleen ‘trouw moet blijken’, liefde ook.

Strofe 4

Ook het nieuwtestamentische Hooglied van de liefde is hoorbaar. In de vierde strofe over het waagstuk van de zelfgave van de liefde klinken gedachten uit 1 Korintiërs 13,4-7 door. De kern van het hele lied wordt hier samengevat: God heeft ons op liefde gebouwd, hij beeldhouwde Adam en Eva, bruid en bruidegom, zodanig dat ze elkaar aanzien vanuit liefde, waaruit ze zelf zijn geschapen, gebouwd zijn. Met en zonder rib.

Strofe 5

Speels is het beeld in de vijfde strofe. Er zal op gedronken worden, op de liefde, en wat kan je beter drinken dan wijn, die je in elkaars beker schenkt en waarmee je jezelf uitschenkt – een gebaar dat bij joodse bruiloften de ronde doet. Maar de liefde zelf, daar word je ook dronken van, van die geest (vergelijk Handelingen 2,13). Een prachtige verwijzing bovendien naar het bruiloftsfeest te Kana, waar alles begon (het ‘eerste wonderteken’, Johannes 2,11). Waar liefde heerst, zal het gedachtenisfeest – de Maaltijd van de Heer – voortdurend gevierd worden.
Dit couplet nodigt ook uit tot een viering van de Maaltijd van de Heer in een huwelijksdienst, waar bruid en bruidegom elkaar de beker reiken en het brood aan de aanwezigen ronddelen.

Strofe 6

Ten slotte wordt alles nog een keer samengevat in de laatste strofe, de tekst van het lied waarmee de inspiratie van de dichter begon: ‘Liefde boven alle liefde’. Het ruimtelijke beeld van de hemel sluit aan bij het begin (‘… eenmaal uitgesproken als uw woord van het begin’, toen hemel en aarde geschapen werden): een koepel, een chuppa, een loofhut, het gewelf als beschermende scheppingsdaad van God: de liefde. Oorsprong en toekomst, de Liefde zelf!
Maar, ‘wil ons genezen’, want we verwonden onszelf, hoe dan ook, aan uw en elkaars liefde.
Zo heeft het laatste couplet nog een bede, zoals het eerste, een verzoek waarin van voor naar achteren alles wordt begrepen, samengevat en omlijst: wil ons overkomen, ‘wil ons genezen’.

Liturgische bruikbaarheid

Een lied dat buiten de ‘trouwdienst’ om veel herhaald mag worden. Alleen niet gedachteloos. Want zo is de Liefde niet.

Auteur: NicoVlaming

Bron

Sytze de Vries en Erick Versloot, Het lied op andere lippen – Een leven in liederen. Zoetermeer 2015.

Melodie

Voor een toelichting bij de melodie: zie Liedboek 801.

Media

Uitvoerenden: Zeeuws Vocaal Ensemble o.l.v. Kees van Eersel; Jaco van Leeuwen, orgel (bron: KRO-NCRV)